Vietnam Savaşı Öncesi Vietnam
Güneydoğu Asya Bölgesi, batılı devletler tarafından 19. yüzyılın sonlarına doğru kolonileştirilmiştir. Bu dönemde, günümüzde Kamboçya, Laos ve Vietnam olan ülkeleri de kapsayan alan Fransa tarafından kolonileştirilmiş ve bu alana da bu nedenle “Fransız Hindiçini” adı verilmiştir. İşte bu dönemden, yani tam olarak 1885 yılından (başka bir kaynağa göre 1887) İkinci Dünya Savaşı’na kadar süren dönemde Vietnam, Fransız Hindiçini içerisinde yer almıştır.
İkinci Dünya Savaşı esnasında, 1941 yılında, Vietnam’ın komünizm ve bağımsızlık yanlısı hareketi, “Viet Minh” adlı bir örgüt çatısı altında başlar. İkinci Dünya Savaşı esnasında Fransız Hindiçini üzerinde Japonya yayılmaya başlamış olsa da, savaşı Japonya’nın kaybetmesi ve Japonlar’ın bölgeden çekilmesi üzerine Vietnam, 1945 yılında “geçici” olarak bağımsızlığına kavuşmuş olur. Çünkü bağımsızlık ilânından kısa bir süre sonra, 1946 yılında, Vietnam’ın kuzey bölgesi Çin’in, güney bölgesi ise Büyük Britanya’nın etkisi altına girecektir. Bu arada hatırlatmakta fayda vardır ki yukarıda belirtilen Viet Minh adlı örgütün kurucularından birisi Ho Chi Minh’tir ve örgüt, komünizmden etkilenmesinden dolayı, Soğuk Savaş Dönemi’nde Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD), Vietnam’a karşı bir tavır takınmasına neden olacaktır.
1945 yılında Fransızlar, bölgedeki etkilerini kaybetmemek için Viet Minh adlı bağımsızlık örgütüne karşı İmparator Bao Dai ve Ulusal Vietnam Ordusu’nun da desteğini alarak Vietnam’ın güneyini ele geçirmeye başlayacaktır. Bunun üzerine bağımsızlık yanlısı (kuzeyde bulunan) Viet Minh ile Fransa arasında, 1946 yılında, Birinci Hindiçin Savaşı başlayacak ve bu savaş, Ağustos 1954 tarihine kadar sürecektir. Söz konusu savaş sonrasında (1954 Cenevre Konferansı’nda alınan karar neticesinde) Vietnam, ülkenin kuzeyi ve güneyi arasında (17. kuzey enlemi sınır belirlenerek) ikiye bölünecektir ve Fransa bölgeden çekilecektir. Bunun üzerine de bölgede oluşan boşluğu ABD, İkinci Hindiçin Savaşı, diğer adıyla Vietnam Savaşı ile doldurmaya çalışacaktır.
Vietnam Savaşı Dönemi
Vietnam’ın bölünmesiyle birlikte ülkenin kuzeyinin yönetimini Viet Minh örgütü, yani Ho Chi Minh; ülkenin güneyinin yönetiminin başkanlığını eski imparator olan Bao Dai, başbakanlığını ise anti-komünist olan ve ABD tarafından bu nedenle -baskıcı, anti-demokratik ve yolsuzluğa açık olmasına rağmen- desteklenen Ngo Dinh Diem ele geçirir. Ngo Dinh Diem, daha sonra Güney Vietnam’ın başkanı olacaktır. Böylece genel hatları ile bir kez daha baktığımızda, Vietnam Savaşı başladığında ülkenin kuzeyinde, yani Kuzey Vietnam’da komünist Ho Chi Minh yönetimi; güneyinde, yani Güney Vietnam’da ise ABD tarafından desteklenen Ngo Dinh Diem yönetimi bulunmaktadır.
Bununla birlikte bir de Vietnam’ın güneyinde, Ho Chi Minh yanlıları tarafından Ulusal Bağımsızlık Cephesi adıyla kurulan ve Batı tarafından “Viet Kong” olarak adlandırılan bir gerilla hareketi ortaya çıkar ve bu hareket, aynı anda hem Amerikan kuvvetleri, hem de Ngo Dinh Diem tarafından idare edilen hükümet ile savaşmaya başlar. Ngo Dinh Diem de böylece bir yandan Ho Chi Minh ile, bir yandan da Viet Kong ile savaşmak zorunda kalacaktır.
Bu dönemde ABD henüz Kuzey Vietnam’a savaş ilânında bulunmamıştır ve yükselen gerilimi daha çok politik seviyede tutmaktadır. Ngo Dinh Diem yönetimine danışmanlar göndererek ülkenin tamamen komünizm etkisine girmesini engellemektedir.
1963 yılına gelindiğinde Ngo Dinh Diem, bir suikast sonrasında öldürülür ve 1965 yılında Nguyen Van Thieu Güney Vietnam’ın başına geçecektir. Ancak bu iki dönem arasında, 1964 yılında yaşanan önemli olan bir olay vardır ve bu olaya değinmek gerekmektedir. ABD, Kuzey Vietnam’ı çevreleyebilmek için Tonkin Körfezi’nde savaş gemileri bulundurmaktadır ve, iddialara göre, USS Maddox adlı Amerikan destroyeri, devriye gezmekte olan Kuzey Vietnam kuvvetlerinin saldırısına uğrar. Birkaç gün sonra tekrar başka bir Amerikan gemisinin yine Kuzey Vietnam kuvvetleri tarafından saldırıya uğradığı iddia edilir. Bunun üzerine Amerikan hükümeti, Tonkin Körfezi Kararnamesi’ni çıkartabilecek meşru zeminine kavuşmuş olur. Söz konusu kararname ile (ki dönemin ABD Başkanı Lyndon B. Johnson’dır) ABD, resmî olarak Vietnam ile bir savaşa girebilecektir.
1968 yılına gelindiğinde Viet Kong, Güney Vietnam içerisinde Tet Saldırısı’nı başlatır ve ülke çapında eş zamanlı olarak saldırılar gerçekleştirilir. Bunun üzerine halkına sürekli olarak savaşın kazanılmakta olduğunu söyleyen ABD yönetimi, halk nezdinde inandırıcılığını bir açıdan kaybetmeye başlar. Bunun üzerine bir de My Lai Katliamı gerçekleşince Amerikan halkı, Vietnam Savaşı’nın iyi ve kötü tarafının kim olduğunu artık bilememeye başlamıştır. Bu olaylar üzerine 1971 yılında Pentagon Belgeleri’nin ortaya çıkmasıyla ve ABD hükümetinin halka savaş ile ilgili yalanlar söylediğinin anlaşılmasının ardından Amerikan halkı, savaşa artık gittikçe daha da şüpheci yaklaşmaya başlayacaktır.
1969-1974 yılları arasında ABD Başkanı Nixon’dır ve Nixon, savaş hâlâ sert bir biçimde devam ediyor olsa da, savaşı bitirmek istemektedir. bu nedenle de 1973 yılında Paris Barış Anlaşmaları imzalanır ve ABD, 1973 yılında Vietnam’dan çekilir. Bunun üzerine Kuzey Vietnam, Amerikalılar’ın ülkeden çekilmesini fırsat bilerek günümüzdeki adı Ho Chi Minh City olan ve o dönemde Güney Vietnam’ın başkenti olan Siagon’u ele geçirerek savaşı tamamen bitirir. Güney Vietnam’da, devletin başında 1965 yılından beri bulunan Nguyen Van Thieu de kaçarak ABD’ye yerleşecek ve ömrünün sonuna kadar da orada yaşayacaktır.
Vietnam Savaşı sonrasında ABD, saygınlığını ve diğer ülke halklarını etkileyebilme yetisini büyük ölçüde yitirmiştir. Savaşın bilançosu şu şekildedir:
- ABD, Güney Vietnam’dan çekildikten sonra bölgeye giren Kuzey Vietnam Ordusu, binlerce Güney Vietnamlı’yı öldürmüştür.
- Vietnam bağımsızlığını kesinleştirebilmek için daha sonra Kamboçya ve Çin ile de savaşmak zorunda kalmıştır.
- Binlerce insanını kaybeden, altyapısı kalmayan ve ABD’nin kullandığı kimyasal silahlar sonrası tarım arazileri de kirlenen Vietnam, dünyadaki en fakir ülkelerden biri olarak kalmıştır.
- Toplam 58 bin Amerikan askeri hayatını yitirmiştir.
- Savaşın pahalı olmasından dolayı ABD, kendi ülkesinde (Başkan Johnson Dönemi’nde) gerçekleştirmek istediği sosyal reformları gerçekleştirememiş, onun yerine parasını savaşa yatırmıştır.
- Savaşta yaşanan My Lai Katliamı gibi üzücü olaylardan sonra ABD’nin “dünyanın özgürlük ve hak koruyucusu” imajı zedelenmiştir.
- ABD’de 700 bin Vietnam gazisi, psikolojik sorunlarla mücadele etmiştir ve hâlâ etmektedir.
ABD’nin Vietnam’a Uyguladığı Silah Ambargosunu Kaldırma Kararı
Vietnam Savaşı sonrasında ABD, Vietnam’da insan haklarına yeteri kadar önem verilmediği müddetçe Vietnam’a silah ambargosu uygulama kararı almıştır. Ancak Mayıs 2016 tarihinde, Vietnam’a gerçekleştirdiği üç günlük ziyaret esnasında Vietnam’ın yeni başkanı Tran Dai Quang ile buluşan Obama, Vietnam’a ABD tarafından yaklaşık elli yıldır uygulanan ve Amerikan firmalarının bu ülkeye silah satmalarını engelleyen silah ambargosunun kaldırılacağını, ülkenin başkenti Hanoi’de belirtmiştir. Söz konusu kararın temel nedeni, Güney Çin Denizi’nde gittikçe büyümekte olan Çin nüfuzunu bir nebze de olsa baskılayabilmektir. Bu nedenle de ABD, insan haklarına eskiye oranla daha fazla önem veren bir devlet olmasa da, Vietnam üzerindeki ambargoyu, sadece bu devlet ile ilişkilerini ilerletebilmek için kaldırma kararı almıştır. The Economist’in sayfasında da belirtildiği gibi, alınan bu karar “ABD’nin stratejik çıkarları söz konusu iken insan haklarını görmezden gelmeye nasıl da hazırlıklı olduğunun bir göstergesidir”.
Bununla birlikte ambargo kaldırma kararının, alım gücü çok da fazla olmayan Vietnam devleti üzerinde kısa sürede pek de etki yaratmayacağı belirtilmektedir. Aynı zamanda ABD silahlarının alınmasının zorunlu değil de bir seçenek olması da, kısa sürede ani bir değişim yaşanmayacağının kanıtlarındandır.
Bu nedenle de Obama’nın yaptığı açıklamanın amacının, yukarıda da belirtildiği gibi, aslında Vietnam’ı yöneten ve hâlâ ABD’nin gizliden gizliye kendilerini yıkmaya çalıştıklarını düşünen Komünist Parti’nin yöneticileri ile ilişkilerini ilerletmek olduğu söylenmektedir.
ABD’nin izlediği bu politika ile Çin’i Güney Çin Denizi’nde baskılayabilip baskılayamayacağı veya uzun süreli ve yıpratıcı bir savaş yaşadığı Vietnam ile ilişkilerini ilerletip ilerletemeyeceği (ilerletebilirse de nereye kadar ilerletebileceği) zamanla görülecektir. Bununla birlikte ABD’nin Vietnam ile yakınlaşmak için neden bu kadar uzun süre beklediği de kafalarda bir soru işareti oluşturmaktadır.
Amerikan Başkanı Obama’nın Hanoi’de ambargonun kaldırılması üzerine yaptığı konuşma:
