Şangay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ)

Örgütün Amacı:
Üye ülkeler arasında karşılıklı güven, iyi komşuluk ve dostluk ilişkilerinin güçlendirilmesi, bölgesel barış, güvenlik ve istikrarın korunması için ortak çaba sarfedilmesi, terörizm, köktencilik, ayrılıkçılık, örgütlü suçlar ve yasadışı göçle ortak mücadele edilmesi, ayrıca siyaset, ekonomi, bilim ve teknoloji, kültür ve eğitim, enerji, çevre konularında işbirliğinin geliştirilmesidir.
Genel Sekreteri: Rashid Alimov (Tacikistan)
Kuruluş Tarihi: 15 Haziran 2001
Merkezi: Pekin

Yine Dışişleri Bakanlığı web sayfasında, örgüt üyeleri ile ilgili olarak ise şu bilgiler verilmektedir:

Çin Halk Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu, Kırgızistan, Tacikistan, Kazakistan, Özbekistan (Kurucu Üyeler)
Afganistan, Moğolistan, İran, Hindistan, Pakistan (Gözlemci Ülkeler)
Türkiye, Sri Lanka, Belarus, (Diyalog Ortağı Ülkeler)

Şangay İşbirliği Örgütü 1996 yılında Çin Halk Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu, Kırgızistan, Tacikistan ve Kazakistan tarafından kurulduğunda ilk olarak “Şangay Beşlisi” olarak anılmıştır. Kuruluşundan itibaren çeşitli zirveler düzenlemiş olan bu örgüt terörizme karşı ortak mücadele, sınırların ve terörizmle ilgili istihbaratın paylaşımı ile ilgili faaliyetler yürütmüştür. 14-15 Haziran 2001 Devlet Başkanları Zirvesi’nde alınan kararla Özbekistan da bu örgüte katılmıştır ve örgütün bugünkü adı olan “Şangay İşbirliği Örgütü” adı bu katılımdan sonra kullanılmaya başlanmıştır.

2001 sonrası dönemde örgütün çeşitli toplantılarda işleyiş, üyelik şartları, statülerin ve şartlarının düzenlenmesi gibi konularda çeşitli kararlar alınmıştır. 2008 yılında yeni ortaya çıkan bir statü olan “Diyalog Ortaklığı Statüsü” ihdas edilmiştir. Bu statüde gözlemci üye olmayan ülkeler örgütle çeşitli sınırlı işbirliğine gidebilmektedirler. Türkiye, bu statü için 23 Mart 2011 tarihinde başvurusunu yapmıştır ve 6-7 Haziran 2012 tarihinde yapılan zirvede Türkiye’nin bu başvurusu onaylanmıştır.

Örgütün Önemi

Batı dünyasında Şangay İşbirliği Örgütü kurulduğunda ilk olarak anti-NATO örgütü olarak algılanmış olsa da daha sonra örgütün Avrasya’daki statükoyu korumak için kurulduğu anlaşılmıştır. İlk kurulduğunda öncelikli amacının terör örgütlerinden muzdarip bölge devletleriyle ortak hareket etmek olduğu alınan kararlarda görülmektedir. Bu terörden muzdarip devletlere en önemli örnek olarak, Rusya tarafından “radikal İslamcı” hareketler olarak nitelendirilen “Çeçenistan” konusu, bir diğer örnek ise Çin’in “Xinjiang” (Sincan) Müslümanları ile yaşadığı anlaşmazlıklar önemli rol oynamaktadır. Terör örgütleri ve faaliyetlerinden tedirginliğin yanında Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) Afganistan’a yerleştirdiği askerlerin bir daha bölgeden gitmeyeceğine yönelik olduğu belirtilebilir.

Örgütün öncelikli amacının terörü ve bölgedeki istikrarsız ortamı değiştirmek olsa da zamanla örgütün ekonomik boyutu da ortaya çıkmıştır. Örneğin 2007 yılında örgütün zirvesi öncesinde Kazakistan ve Çin, aralarındaki ticareti iki katına çıkarmak için anlaştıklarını duyurmuşlardır. Rusya açısından bakıldığında ise Çin’in 2011 itibariyle enerji kaynaklarının sadece %10’unun satışını sağlayabildiği göz önüne alınırsa, bu payın artmasınının Rusya’nın ekonomik açıdan çıkarlarına uygun olacağı söylenebilir.

Ekonomik tartışmaların yanında örgütün geleceğiyle ilgili: “Türkiye’nin katılması, İran’ın veya Hindistan’ın katılması örgütü güçlendirir mi yoksa zayıflatır mı?” soruları sorulmaktadır. Yakın zamanda Türkiye’de yetkili ağızlardan “Avrupa Birliği’ne (AB) alternatif” olabileceği iddia edilse de, örgütün gelecek yapısının nereye gideceği pek bilinmemekle beraber ŞİÖ’nün şu anki yapısında bu söz konusu dahi değildir. Nitekim iki yapının (AB ve ŞİÖ) amaçları ve işleyiş biçimleri açısından büyük farklar ortaya çıkmaktadır. Ancak ileride bu bölgede böyle bir yapılanmaya (yani supranasyonal bir ŞİÖ’ye) gidilmesi planlandığında bu, uluslararası dengeler bağlamında önemli bir hamle olabilecektir.

Kaynaklar

• http://www.mfa.gov.tr/sanghay-isbirligi-orgutu.tr.mfa
• “WHY THE SHANGHAI COOPERATION ORGANIZATION IS IMPORTANT”, http://www.eurodialogue.eu/Why-the-Shanghai-Cooperation-Organization-is-Important