Güneş Sistemi’ndeki Gezegenler
Güneş’e olan uzaklıklarına göre günümüzde Güneş Sistemi’nde sırasıyla şu gezegenler bulunmaktadır:
- M.Ö. 3. binyılda Sümerler tarafından bilindiği bugün bizim tarafımızdan bilinen ve Güneş’e en yakın olan Merkür.
- Güneş ve Ay’dan sonra gökyüzündeki en parlak üçüncü cisim olan ve varlığı çok uzun zamandır bilinen Venüs.
- Üzerinde yaşadığımız Dünya.
- Varlığı birkaç binyıldır bilinen Mars veya Merih.
- Varlığı çok uzun zamandır bilinen Jüpiter.
- Çıplak gözle görülebilen Satürn.
- Isaac Newton’ın (1642-1727) geliştirdiği teleskop sayesinde Newton’ın ölümünden çok sonra, 1781 yılında keşfedilen Uranüs.
- 1846 yılında keşfedilen Neptün.
Bilinen bu sekiz gezegenin üzerine uzmanlar Merkür ile Güneş arasında olduğuna inandıkları “Vulkan“[1] adı verilen bir gezegen ararlar, ancak araştırmaları sonunda böyle bir gezegenin varlığını kanıtlayamazlar.
Daha sonra, 1930 yılında, Amerikalı gök bilimci (astronom) Clyde Tombaugh, Güneş Sistemi’nde bulunan başka bir gezegenin keşfini ilan eder: Plüton.
“Gezegen Nedir?” Sorusuna Aranan Cevap
20. yüzyılın ikinci yarısı ve 21. yüzyılın başlarında Neptünötesi (trans-Neptunian) gök cisimlerin ve olası gezegenlerin keşfinde çok ciddi bir artış yaşanır. Bunun üzerine “gezegen” dediğimiz gök cisminin belirli birkaç koşulu sağlaması gerekip gerekmeyeceği sorusu da sorulmaya başlanır. Ya bulunan tüm gök cisimleri bir gezegen olarak kabul edilecektir, ya da “gezegen” terimi yalnızca bazı koşulları sağlayan gök cisimlerine verilecektir.
2005 yılında Michael Brown adlı bir astronomun keşfettiği Eris adlı gök cismine “gezegen” denip denmemesi ile ilgili yaşanan tartışmalar üzerine, 2006 yılında (tam olarak Ağustos 2006’da), Uluslararası Astronomi Birliği bir gök cisminin “gezegen” olarak ifade edilebilmesi için gereken ve oylanarak kabul edilen şu üç koşulu açıklar:
- Bir gezegen Güneş’in (veya kendi yıldızının) yörüngesinde döner,
- Bir gezegen kendi ağırlığından ve çekim kuvvetinden dolayı “yuvarlak” biçimlidir,
- Bir gezegen Güneş’in (veya kendi yıldızının) yörüngesinde tek başına döner. Yani yörüngesindeki diğer cisimleri ya yörüngesinden atar, ya da onları bünyesine katarak kendi uydusu yapar.
Plüton İçin Zor Zamanlar
Plüton, yukarıda belirtilmiş olan koşullardan ilk ikisini sağlasa da üçüncüsünü maalesef sağlamamaktadır. Çünkü Plüton’un yörüngesinde çok sayıda başka gök cismi bulunmaktadır. Bu nedenle de Plüton maalesef “gezegen” olma şansını kaybetmiştir. Kendisi artık bir “cüce gezegen (dwarf planet)” olarak adlandırılacaktır.
Kendi keşfettiği Eris de bir cüce gezegen olarak kabul gören Michael Brown’a gelince, kendisi, Plüton’un gezegenliğini elinden aldığı için hissettiği gururu Twitter hesabında “@plutokiller” yani “Plüton Katili” rumuzunu kullanarak gösterecektir.
[1] İngilizcesi “Vulcan” olan gezegen bu yazıda Türkçeye “Vulkan” olarak çevrilmiştir.
