Özet
Günümüzde bankacılık sektörü her geçen gün değişmekte ve gelişmektedir. Bu gelişen sektör içerisinde en büyük pay mevduat bankalarının olmakla beraber, katılım bankaları da her geçen gün sektör pastasından daha büyük bir dilim alabilmek için gayret göstermektedirler. Ülkemizde mevduat bankalarının bu kadar büyük bir hacim kaplaması alışılagelmiş bir bankacılık sistemi olmasından ve insanların bu sisteme alışmasından kaynaklanabilir. Bununla beraber katılım bankacılığı çok da alışık olunmayan bir sistemle beraber içerisinde bulunduğumuz zaman içerisinde dahi yeni yeni tanınmaya başlanmıştır. Önümüzdeki süreçte neler olacağını biz de tarihe tanıklık ederek göreceğiz, ancak şu anda bize düşen, bankacılık sektörünü takip ve tahlil ederek katılım ve mevduat bankalarının içerisinde bulunduğu durumu gösterebilmektir.
Anahtar Kelimeler: Rekabet, Sektör, Bankacılık Sistemi, Ekonomi
1.Giriş
Bankacılık sistemi güven üzerine kurulmuş olan bir sektördür. İnsanlar sahip oldukları tasarruflarını, yatırımlarını, nakdi veya gayri nakdi değerlerini bankalara emanet etmektedirler. Bu sektör içerisinde en çok tercih edilen bankacılık ise mevduat bankacılığıdır. Ülkemizde bankacılık sektörü içerisinde en büyük paya sahip olan kısmı mevduat bankaları oluşturmaktadır. Bununla beraber katılım bankaları da kullanılmakla beraber günümüzde yeni yeni bu sektörü duymakta ve alışmaktayız. En basit şekli ile faizli ve faizsiz bankacılık olarak birbirlerinden ayrılan mevduat bankaları ve katılım bankaları insanların düşünce yapıları, alışkanlıkları, elde etmiş oldukları gelirler ve benzeri birçok sebep ile bu bankaların tercih edilmelerine sebep olmaktadır. Yapmış olduğum çalışmadaki amaç, bankacılık sektörü içerisinde katılım bankaları ve mevduat bankalarını karşılaştırarak, sektör içerisinde payları ile beraber bankacılıkta genel görünümü gözler önüne serebilmektir.
2.Katılım Bankaları ve Kuruluş Amaçları
Türkiye’de ve dünyada halkın bir kesimi, faiz geliri tercihinde bulunmamaktadır. Bundan dolayı bankacılık sistemi içerisinde yer almayan bu fonlar atıl kalmaktadırlar. Bu da ekonominin hem geneli açısından, hem de tasarrufta bulunan kişiler bakımından bir kayıba yol açmaktadır. Burada katılım bankaları, mali sektörde bir yenilik olarak, faiz endişesi sebebiyle mevduat bankalarına aktarılmayan bu fonları ekonomi içerisine dahil edebilmek ve aynı zamanda, tasarrufta bulunan kişilerin bu fonları güven içerisinde saklamalarına ve değerlendirmelerine yardımcı olmak amacıyla kurulmuşlardır. Katılım bankalarının toplamış oldukları bu fonlar değerlendirilebilmek için birçok farklı yöntem kullanılmaktadır. Bu şekilde farklı yöntemler kullanılarak elde edilmiş olan kazanç, faizden esaslı bir şekilde farklılık göstermekte ve kabul görmektedir. (Türkiye Katılım Bankaları Birliği (TKBB))
3.Katılım Bankacılığı ve Mevduat Bankacılığında Fon Toplama ve Kullandırma
Sistem olarak katılım bankaları hem fonları toplama hem de kullandırma işlemlerinde “faiz” unsurunu kullanmak yerine fon toplama işlemlerinde kâr veya zarara katılma uygulamasını bununla birlikte toplamış olduğu fonları kullandırma sürecinde de müşterilerine direk ‘nakit’ imkânında bulunmak yerine alınacak olan hizmet veya malların müşteri adına sağlanması, bu varlıkların müşteriye kiralanması, ve zarar veya kâra katılım gibi bir uygulamada bulunurlar.
Elde edilmiş olan bir getiriye faiz adını verebilmemiz için elde edilecek olan kazanç daha önceden bilinmeli ve para unsuruna karşılık para kazanma şeklinde bir getiri elde edilmelidir.
Mevduat bankaları belirli olan bir faiz oranına karşılık müşterilerinden fon toplamaktadır ve müşterilerinin ihtiyaç duydukları kredileri onlara nakit olarak temin etmektedirler.
Katılım bankalarında uygulanan sistemde ise mudilerden fonların alınma aşamasında belli bir getiri bulunmamaktadır ve aynı zamanda alınmış olan ‘anapara’ da garanti edilmemektedir.
Bankaların kredi kullandırmalarındaki farklılık, katılım bankalarının müşterilerine nakit para vermemeleri şeklinde uygulanır. Burada bankalar parayı müşterilerinin faturaları için bu ve müşterilerinin mal veya hizmeti aldıkları satıcıya öderler. Burada ödeme işleminin gerçekleşmesiyle beraber ödenmiş olan tutarın üzerine kâr payı eklenerek müşterinden taksitler hâlinde bu ödemeyi gerçekleştirmesi istenir. Bu şekilde işlem, mal veya hizmetin peşin alınarak müşteriye vadeli satışı şeklinde gerçekleşir. Bu ödeme nakit ödeme yani ikrazat yerine bir mal alım satımı şeklinde ticaret halinde gerçekleşir. Bu yöntem aynı zamanda verilen kredinin amaç dışı, verimsiz ve spekülatif alanlara gitmesini önleyen ve kayıt dışını kayda alan ideal bir finansman yöntemidir.
Aynı zamanda faizsiz bankacılık uygulamalarında tütün ve alkollü içecek gibi ürünlerin üretildiği veya alınıp satıldığı (örneğin tekel bayii) kurum veya firmalara kredi tahsisinde bulunmazlar. Faizli enstrümanlara yatırım yapmazlar, faizli işlemlere yer vermezler (TKBB).
4.Türkiye’de Bankalar
Ülkemizde bankacılık sektöründe aktif olarak görev yapan 6 adet katılım bankası bulunmaktadır.
Türkiye’deki katılım bankaları;
- Kuveyt Türk Katılım Bankası A.Ş.
- Asya Katılım Bankası A.Ş. (Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu bünyesinde)
- Türkiye Finans Katılım Bankası A.Ş
- Albaraka Türk Katılım Bankası A.Ş.
- Vakıf Katılım Bankası A.Ş.
- Ziraat Katılım Bankası A.Ş.(TKBB)
Katılım bankacılığı faizsiz bankacılık sistemi ilkesini benimsemiştir. Burada kullanmış olduğu ürünler mevduat bankalarına göre farklılık göstermektedir.
Katılım bankalarının faizsiz finans ürünleri;
- Katılım Endeksi,
- Murabaha,
- Sukuk,
- Tekafül (TKBB).
Ülkemizde bankacılık sektörü içerisinde 34 adet mevduat bankası bulunmaktadır. Bu bankaları kamu sermayeli mevduat bankaları (3 adet), özel sermayeli mevduat bankaları (9 adet) ve yabancı sermayeli bankalar (21) olmak üzere üç ayrı başlık altında göreceğiz;
Türkiye’de mevduat bankaları;
Kamu sermayeli mevduat bankaları;
- Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası
- Türkiye Halk Bankası A.Ş.
- Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. (Türkiye Bankalar Birliği)
Özel sermayeli mevduat bankaları;
- Adabank A.Ş.
- Akbank T.A.Ş
- Anadolubank A.Ş.
- Fibabanka A.Ş.
- Şekerbank T.A.Ş.
- Turkisk Bank A.Ş.
- Türk Ekonomi Bankası A.Ş.
- Türkiye İş Bankası A.Ş.
- Yapı ve Kredi Bankası A.Ş.
- Türkiye’de kurulmuş yabancı sermayeli bankalar;
- Alternatifbank A.Ş.
- Arap Türk Bankası A.ş
- Bank of Tokyo-Mitsubishi UFJ Turkey A.Ş.
- Burgan Bank A.Ş.
- Citibank A.Ş.
- Denizbank A.ş
- Deutsche Bank A.Ş.
- Finansbank A.Ş.
- HSBC Bank A.ş
- ICBC Turkey Bank A.Ş.
- ING Bank A.Ş.
- Odea Bank A.Ş.
- Rabobank A.Ş.
- Turkland Bank A.Ş. ve Türkiye Garanti Bankası A.Ş. (TBB)
Türkiye’deki yabancı sermayeli bankalar Türkiye’de kurulmuş yabancı sermayeli bankalar (15) ve Türkiye’de şube açan yabancı bankalar (6) olarak ayrılmaktadır. Türkiye’de kurulmuş olan yabancı sermayeli bankaları yukarıda gördük. Türkiye’de şube açan yabancı bankalar ise Bank Mellat, Habib Bank Limited, İntesa Sanpaolo S.P.A, JP Morgan Chase Bank N.A, Société Générale (SA) ve The Royal Bank of Scotland Plc’dir (TBB). Bu bankalar dışında ülkemizde Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’na devredilmiş (Birleşik Fon Bankası A.Ş.) bulunmaktadır (TBB).
Mevduat bankalarının kullandıkları ürünler;
- Mevduat ve yatırım (vadeli-vadesiz)
- Türen ürünler
- Kredi ürünleri
- Özel bankacılık ve kredi kartları’dır.
5.Katılım Bankaları ve Bankacılık Sektörü Başlıca Finansal Büyüklükleri (Mio Tl)
6.Katılım Bankalarının Başlıca Finansal Büyüklükleri
Yukarıdaki tabloda katılım bankalarının da kendi aralarında katılım bankacılığı sektörü içerisindeki finansal görünümünü daha iyi görebilmekteyiz. Ayrıca katılım bankacılığı sektörü içerisinde almış oldukları yüzdelik (%) dilimleri de göz önüne serebilmekteyiz. Katılım bankalarının buradaki payları da bize sektör içerisindeki durumları ile ilgili olarak bir gösterge olmaktadır.
7.Tüm Bankalar Şube ve Personel Sayıları
Katılım bankaları ve mevduat bankalarının 2006 yılı birinci dönemi itibariyle günümüze kadar olan kredi hacimleri yukarıdaki tabloda mevcuttur. İki sektörde de her geçen gün bu hacmin arttığını görmekteyiz. Ancak özellikle 2008 yılından sonra (krizin etkilerinin geçmeye başladığından söz edilebilir) mevduat bankalarının kredi hacimlerinde gözle görülebilir bir artış görülmektedir. Burada da katılım bankaları ile olan farkın her geçen gün arttığı belirgin bir şekilde gözler önüne serilmektedir.
Sektörel açıdan baktığımız zaman bankacılık açısından yapılan türev işlemlerde en çok swap işlemleri gerçekleştirilmektedir. Bunların içerisinde de gerçekleştirilen swap işlemleri arasında en büyük paya, dövize (paraya) dayalı işlemler sahiptir. Bu işlemler arasında dövize dayalı swap işlemlerin oranı %67,42 iken, ikinci sırada faiz oranı riskine bağlı olarak yapılan işlemler ile %26,73 oranıyla ikinci sırada bulunmaktadır. Burada da görüldüğü gibi faizli bankacılığın kullanımı yapılan swap işlemleri içerisinde de ağırlıklı olmaktadır (BDDK).
2012 yılı Aralık ayı içerisinde bankacılık sektöründe sermaye yeterlilik rasyosuna bakıldığı zaman %17,9 oranında gerçekleştiğini görüyoruz. Yine Aralık 2012’de sektörün yasal özkaynakları tutarının 196,4 milyar TL, risk ağırlıklı varlıklar toplamının da 1,1 trilyon TL olduğunu görüyoruz. 2012 yılı son çeyrek döneminde bankaların özkaynakları %9,4 artış gösterirken buna karşılık risk ağırlıklı varlıklar sadece %0,9 artış göstermektedir. Bu oran da sermaye yeterlilik rasyosunda 1,4 puan artış yaratmıştır. Aynı dönem içerisinde mevduat bankalarının sermaye yeterlilik rasyoları belirgin bir şekilde artış gösterirken, katılım bankalarında kısmi bir artış görülmüştür (BDDK).
BDDK’nın Aralık 2012 Finansal Piyasalar Raporu’na bakıldığı zaman mevduat bankalarının yatırımcıların hisse senedi tercihi içerisindeki payı %91,2 iken katılım bankalarındaki bu pay %5,2 olarak görülmektedir.
Bankacılık sektörü içerisinde kâr etme rasyonlarına baktığımız zaman 2011 yılı sonuna göre artış görülmektedir. Burada bankaların özkaynaklarının ve aktiflerinin rasyoları, 2011 yılı Aralık ayına bakacak olursak %14,26 ve %1,74 oranında iken, 2012 yılı Aralık ayı itibariyle bu oranlar %14,51 ve %1,84 şeklinde değişmiştir. 2012 yılının son üç ayına baktığımız zaman bankaların kârlılık oranlarında, üçüncü çeyreğe kıyasla kısmi de olsa bir artış bulunmaktadır. Bu dönem içerisinde mevduat bankalarındaki getiriler yükseliş göstermiş bununla beraber yatırım ve kalkınma bankalarında paralel bir görünüm vardır, katılım bankalarına bakacak olursak az da olsa bir düşüş göze çarpar.
Türkiye Bankalar Birliği (TBB), Türkiye’de Bankacılık Sistemi 2015 Eylül Raporu’na bakıldığı zaman mevduat bankalarının aktifler içerisindeki payı %95,2 ve toplam krediler içerisindeki payı %94,3 iken katılım bankalarında bu oran %4,8 ve %5,7 olarak görülmektedir.
Vadesiz ve vadeli hesaplar arasındaki tabloyu incelediğimiz zaman, özellikle 2015 yılı ikinci döneminden sonra Haziran ayı itibariyle vadeli hesaplarda büyük bir artış gözlenmektedir. Mevduat bankaları burada vadeli tl hesaplarındaki artış ile katılım bankaları veya vadesiz hesapların tercihlerine göre bir fark göstermektedir.
Yabancı mevduat artışlarında özellikle 2015 yılı birinci dönemi itibariyle büyük artışlar gözlenmektedir. Burada katılım bankalarının daha doğrusal bir çizgide ilerlediğini görüyoruz. Mevduat bankalarındaki yabancı para mevduatlarındaki artışın en büyük sebeplerinden birisi de ülkemizdeki faiz oranlarının yüksekliğinden kaynaklanmaktadır. Katılım bankaları burada yabancı para mevduatları açısından mevduat bankalarının biraz daha gölgesinde kalmıştır.
Ülkemizdeki yurtiçi kredi hacimlerindeki artışa baktığımız zaman mevduat bankalarının katılım bankalarına üstünlüğü gözle görülür bir şekilde fark edilmektedir. Özellikle 2010 yılı ve sonrasında bu artış daha da belirgin bir durum almıştır. Mevduat bankalarının katılım bankalarına üstünlüğü burada belirgin bir halde görünmektedir.
Bireysel ve kurumsal kredi kartlarının hacimlerine baktığımız zaman her iki bankacılık sektöründe de artış görülmektedir. Ancak 2015 yılı son çeyreğine doğru katılım bankalarında bir düşüş, bununla beraber 2014 yılı boyunda mevduat bankalarının hacimlerinde bir düşüş görünmektedir. Bununla beraber 2015 yılı birinci dönemi itibariyle günümüze kadar mevduat bankalarında bir artış görülmekte, burada katılım bankalarında ise bir düşüş bulunmaktadır.
Sonuç
Bankacılık sektörü verilerinde ve istatistiklerinde görüldüğü üzere mevduat bankalarının katılım bankalarına büyük bir üstünlüğü bulunmaktadır. Bununla beraber hem katılım hem de mevduat bankaları kendilerini sürekli geliştirmekte ve sektördeki paylarını her geçen gün daha da arttırma arzusu içerisinde bulunmaktadırlar.
Bununla beraber finansal sistemde her geçen gün yeni enstrümanlar ortaya çıkmakta, insanlar da tercihlerine göre bankalarını ve kullandıkları araçları seçmektedirler.
Her geçen gün büyüyen bu sektör içerisinde rekabet daima varlığını sürdürecektir. Bununla beraber faizli bankacılık ve faizsiz bankacılık karşılıklı olarak taraflarını belirleyecek ve mevduat bankaları ile katılım bankaları arasındaki bu süreç daima devam edecektir. Ancak Türkiye’de katılım bankalarının önünde daha uzun bir süreç ve uzun bir gelişme dönemi olduğunu varsayarsak, mevduat bankalarına yetişmek için zorlu bir yolculuk onları bekliyor gibi görünmektedir.
Kaynakça
Türkiye’de Bankacılık Sistemi Banka,Şube ve Personel sayıları Mart 2016 rapor kodu:dt13 sayfa:i
Türkiye’de Bankacılık Sistemi Banka,Şube ve Personel sayıları Mart 2016 rapor kodu:dt13 sayfa:ii
Türkiye’de Bankacılık Sistemi Banka,Şube ve Personel sayıları Mart 2016 rapor kodu:dt13 sayfa:iii
Türkiye’de Bankacılık Sistemi Banka,Şube ve Personel sayıları Mart 2016 rapor kodu:dt13 sayfa:1
Türkiye’de Bankacılık Sistemi üç aylık dönemler itibariyle banka ve grup bilgileri Eylül 2015,rapor kodu:dt08 kasım 2015,sayfa:226
Url-1< http://www.tkbb.org.tr/faizsiz-finans-urunleri> alındığı tarih: 09.06.2016
Url-2 <http://www.tkbb.org.tr/sss#1231> alındığı tarih: 09.06.2016
Url-3 <http://www.tkbb.org.tr/sss#1234 >alındığı tarih: 09.06.2016
Url-4 <http://www.tkbb.org.tr/banka-genel-bilgileri> alındığı tarih: 09.06.2016
Url-5 <https://www.tbb.org.tr/modules/banka-bilgileri/banka_Listesi.asp?tarih> alındığı tarih: 11.06.2016
Url-6 <http://www.tkbb.org.tr/mukayeseli-tablolar-sektör mukayese
> tablosu alındığı tarih: 11.06.2016
Url-7 <http://www.tkbb.org.tr/mukayeseli-tablolar-banka mukayese tablosu> alındığı tarih: 11.06.2016
Url-8<http://www.bddk.org.tr/WebSitesi/turkce/Raporlar/Finansal_Piyasalar_Raporl ari/11902fpr_aralik2012_29032013bb.pdf-sayfa 46>
Url-9 <http://www.bddk.org.tr/WebSitesi/turkce/Raporlar/Finansal_Piyasalar_ Raporlari/11902fpr_aralik2012_29032013bb.pdf-sayfa 50
Url-10 <http://www.bddk.org.tr/WebSitesi/turkce/Raporlar/Finansal_Piyasalar_ Raporlari/11902fpr_aralik2012_29032013bb.pdf-sayfa 73
Url-11 <http://www.bddk.org.tr/WebSitesi/turkce/Raporlar/Finansal_Piyasalar_ Raporlari/11902fpr_aralik2012_29032013bb.pdf-sayfa 55
Url-12<http://evds.tcmb.gov.tr/
