Kanada yaklaşık $1.82 Trilyon Amerikan doları ile dünyanın 11.büyük ekonomisidir.[1] İller sağlık, eğitim ve refah gibi sosyal programlar için topraklarında daha fazla özerkliğe, sorumluluğa sahiptir. Birlikte iller, federal hükümetten daha fazla gelir toplarlar ve Kanada dünyada federasyonları arasında neredeyse benzersiz bir yapıya sahiptir. Federal hükümet harcama yetkilerini kullanarak, Kanada Sağlık Yasası gibi taşrada, ulusal politikalar başlatabilir. Denkleştirme ödemeleri zengin ve yoksul illeri arasında farklı tutulur ve hizmetlerin vergilendirmeleri bu makul örnek standartları sağlamak için federal hükümet tarafından yapılır.
Varlıklı ve yüksek teknolojiye sahip endüstriyel bir toplum olarak Kanada bugün, serbest pazar merkezli ekonomik sistemi, üretim modelleriyle ve yüksek yaşam standartları ile Amerika’ya benzeri 2.Dünya Savaşı’ndan bu yana imalat, maden-enerji kaynakları ve hizmet sektörlerindeki artış Kanada’yı kırsal ekonomiden endüstriyel ve şehirsel bir toplum haline getirmiştir. 2003’te imalat ve doğal kaynaklar sektörlerindeki küçülmeden dolayı işsizlik artmıştır.
2011 yılında, Kanada çoğunluğu kuzey bölgesinde olan yerli araştırma ve geliştirme bilim projelerine 29,9$ milyar Amerikan doları harcamıştır. Kuzey Kanada’da tarım zordur fakat bu durum teknoloji ve makineleşme ile geliştirilmiş ve birçok kasaba ve yerleşim yerinde kereste ve tarım kaynakları sürdürülmüştür.[2]
2012 itibariyle, Kanada ülkesi yaptığı Kuzey Arktik ve bilim projeleri ile fizik, kimya ve tıp alanında on dört Nobel ödülü üretmiştir.[3] Ayrıca 2012 araştırmasında bilimsel araştırma kalitesi yüzünden, Arktik bölgesinde ve kuzey Kanada’da yapılan çalışmalar dolayısıyla Kanada uluslararası bilim adamları dünya çapında dördüncü sırada yer almıştır.[4]
Ekonomik uluslararası ve hükümetlerarası kurum veya gruplar arasında Kanada’nın katılımı G8, G10, G-20 ayrıca Kuzey Amerika Serbest Ticaret Antlaşması ve Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği Forumu ile izlemektedir. Kanada’nın ayrıca Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO)’ya üye olduğu da unutulmamalıdır.
Kanada Genel ve Kuzey Arktik Bölgesi Coğrafyası
Kanada on ilden oluşur. Batı Kanada, Merkez Kanada, Atlantik Kanada ve Kuzey Kanada: Sırasıyla, bu dört ana bölge halinde gruplandırılmıştır.
Bildiği üzere Arktik sınırlarını belirleme kriterlerinde her ülkenin siyasi toprak çıkarlarına göre savunduğu kriterler bulunmaktadır. Bunlardan bazıları, izotermik ölçüt, 66° 33’’ Arktik dairesi çizgi kriteri, tundra ve orman sınırlarının belirlenmesi kriterleridir. Ancak iki kıstas kullanılsa bile (orman sınırı ve 10°C’lik yaz izotermi) Norveç 70° Kuzey ve Kanada 55° Kuzey enlemi Hudson Bay bölgesine kadar daralır ve genişler Arktik deniz sınırı sıcaklık ölçüsü ile belirlenir ve aynı zamanda AMAP (Arktik İzleme ve Değerlendirme Programı) değerlendirme alanında sınırını çizer. AMAP Norveç Oslo’da 1998 yılında kurulmuştur. Grönland, Kanada ve Alaska’da yapılan çalışmalar AMAP izniyle Arktik Dairesi sınırından birkaç yüz kilometre güneye genişlemiştir. Ancak, sadece orman sınırlarının büyük ölçüde değişmesi, okyanus enleminin 63° Kuzey enlemi Kanada 80° Kuzey enlemi Svalbard yanındaki takımadaların değişmesi, Yarı Arktik deniz alanının Arktik, Atlantik ve Pasifik suları ile karışması, bu durumda Kuzey Atlantik’ in 44° Kuzey enleminden Newfoundland’ den 68° Kuzey Norveç’e kadar uzanması belirsizlikleri oluşturur.[5]
Okyanustaki soğuk sular zamanla Arktik’in güney sınırında düşük ısılı Arktik bölümüne akar. İzlanda ve Doğu Arktik Kanada bunlara örnektir. Fakat kuzey bölgesinde bulunan körfez su akışları Kuzey Avrupa su kitlelerinden gelir. Bu durum; neden polar ayılarının tundranın 51° Kuzey Kanada enleminde bulunduğunu ve Norveç’ in 69 ° Kuzey enleminde tarım yapıldığını açıklar.
Güneşin dünya üzerine geliş açısının bir eğimi, Dünya’nın Güneş etrafında dönmesinden dolayı oluşan bir eksen ve bu eksenin her dönüşünde oluşan bir eksen sapması bulunmaktadır. Bu eğim 45°’yi artan bir artış gösterir ise, Arktik dairesi güneye hareket edecek, Tropik Bölge ile Polar Bölgeleri üst üste geleceklerdir. Antik halklar, bu Arktik Dairesine Buz Devri’nin sonunda 15,000 yıl önce ulaşmış olmalıdırlar. Kuzey Amerika’yı Asya’ya bağlayan Bering Kara Köprüsü de bunu gösterir niteliktedir. Göçün ikinci dalgası yaklaşık 5000 yıl önce Kanada ve Alaska Arktik çemberi kuzey evlerinde yapılan Inuit ve Aleut’i getirmiştir. Bu insanlar Arktik Dairesinin kazandırdığı sezgisel ve deneyimsel anlayışa sahip olmalılar ki yüksek enlemlerde yıllarca Güneş’in yolunu gözlemişlerdir.[6]
Kanada genelinde ortalama kış ve yaz yüksek sıcaklıklar bölgeden bölgeye değişir. Kış aylarında karasal iklimde, özellikle iç ve kuzey illerde yani ülkenin birçok yerinde hava sıcaklıkları sert şekilde zorlayıcı olabilir. Günlük ortalama sıcaklıklar -15 ° C’e yakın olduğunu, ancak şiddetli rüzgârlar ile -40 ° C ‘yi bulur.
Kanada kuzey 41. Paralel ve kuzey 83. Paraleller arasında bulunmaktadır ve nüfusun yaklaşık % 95’i 55. Kuzey Paraleli altında yaşamaktadır. Bu da demektir ki Kuzey Arktik Dairesi içinde yaklaşık %5’lik nüfus topluluğu bulunmaktadır. Kanada’nın yerli nüfusu neredeyse ulusal nüfus büyüme oranının iki katı hızında büyümektedir ve Kanada’nın nüfusunun yüzde dördü, 2006 yılında yerli kimliğine sahip, 65’den fazla farklı lehçelerden oluşan 11 Aborijin dil grupları bulunmaktadır.[7]
Bunlardan sadece Cree, İnuitçe ve Ojibway dilleri büyük bir nüfus tarafından yeterince akıcı konuşulur, uzun vadede dillerin canlı kalabilmesi yerli halka bağlıdır.[8] Birkaç yerli diller Kuzeybatı Topraklarında resmi dil statüsüne sahiptir.[9] İnuitçe, Kuzey Arktik’ te bulunan Nunavut’ ta çoğunluk dilidir ve bölgede üç resmi dilden biridir.[10] Kanada, teoride bir kültür mozaiğidir ve birkaç bölgesel yerli ve etnik alt kültürlerden bir koleksiyondur.[11]
Tarihsel açıdan Kanada, İngiliz, Fransız ve yerli kültürler ve gelenekler tarafından etkilenmiştir. Dil, sanat ve müzik yoluyla Kuzey yerli halkları (Arktik yerlileri) Kanadalı kimliğini oluşturmuştur.[12] Kanada’nın ulusal simgeleri doğal ve tarihi Aborijin yerli halkın kaynakları tarafından etkilenmektedir.
Kanada, güneyinde Amerika Birleşik Devletleri ile (dünyada iki ülke arasındaki en uzun sınır) ve kuzeybatısındaki Alaska’yı ABD ile sınır paylaşır ve Kuzey Amerika’nın büyük bir kısmını kaplar.
Kanada, batıda Pasifik Okyanusu, doğuda Atlantik Okyanusu sınırında uzanır. Kuzeyde Kuzey Buz Denizi ve Arktik bölgesi içindedir. Kanada’nın kuzeydoğusunda Grönland’ın kıta sahanlığı dâhil. Toplam alanı ile Kanada dünyada Rusya’dan sonra ikinci büyük ülkedir.
Kanada’nın Arktik kuzey ucu Nunavut kalın buz tabakası ile kaplanmış ve donmuş kara parçalarından oluşmaktadır. Hayati şartların çok zor olması ve kesin analizlerin olmamasına rağmen alınan derin buz kalıbı örneklerinde birçok mineral, gaz yatağı ve doğal kaynaklara rastlanmıştır. Kanada topraklarında M.Ö 7000 civarı ilk insan kolonilerinin geniş kuzey Kanada ormanları ve sekiz ayrı orman bölgelerinde varlığı kanıtlanmıştır.
Kanada Genelinde ve Arktik Kanada’da Bulunan Doğal Kaynaklar
Enerji üretimi bakımından kendine yeterli olan Kanada’nın doğu kıyısında ve batıdaki üç eyaletinde doğal gaz yatakları ve fazlaca jeotermal ve diğer doğal kaynakları bulunmaktadır. 2. Dünya Savaşı’ndan bu yana imalat, maden-enerji kaynakları ve hizmet sektörlerindeki artış Kanada’yı kırsal ekonomiden endüstriyel ve şehirsel bir toplum haline getirmiştir. Kanada-ABD Serbest Ticaret Antlaşması, Meksika’yı da içeren Kuzey Amerika Serbest Ticaret Antlaşması, ABD ile olan ticari ve ekonomik, teknolojik ve doğal kaynaklar alanlarında bütünleşmede hızlı bir artışa neden olmuştur.
Yirminci yüzyılın başlarından beri, Kanada’nın genellikle Kuzey Arktik bölgelerinden çıkarılan ve işlenen imalat, madencilik ve hizmet sektörlerindeki büyüme ve gelişme ile büyük ölçüde kırsal ekonomiden kentleşmeye geçilmiş, endüstriyel bir topluma dönüştürmüştür. Ancak Kanada gelişmiş ülkeler arasında alışılmadık birincil sektör önemi, doğal enerji kaynaklarını tutma ve petrol sanayilerinin en önemli bileşenlerinden ikisidir.[13]
Kanada, enerjinin net ihracatını yapan birkaç gelişmiş ülkeden biridir.[14] Atlantik Kanada dünyadaki doğal gazın büyük bir bölümüne sahiptir ve Alberta ve Arktik içindeki Nunavut büyük petrol ve gaz kaynakları barındırmaktadır. Kanada’da Athabasca bölgesindeki bulunan petrol kumları ve diğer varlıklarındaki çokluk nedeniyle dünya petrol rezervlerinin % 13’ünü, Venezuela ve Suudi Arabistan’dan sonra Dünya sıralamasında üçüncüdür.[15]
Soğuk Kuzey kırsallarında ve Kuzey Arktik Bölgesi içinde, yüksek teknoloji ve tarımda makineleşme nedeniyle, Kanada ayrıca tarımsal ürünlerin dünyadaki en büyük tedarikçilerinden biridir. Kanada Bozkırları’nda buğday, kanola ve diğer tahıl ürünlerini yetiştirerek en önemli küresel üreticilerinden biri olmuştur.[16]
Kanada Doğal Kaynaklar Bakanlığı’nın paylaştığı veriler sonucunda kendi ana ihracat maddelerinde, çinko ve uranyum ilişkin istatistikleri ve altın, nikel, alüminyum, çelik, demir cevheri, kok kömürü ve kurşun gibi diğer birçok mineraller ile ihracatta lider konumdadır. Bunun nedenlerinden biri, maden teknolojisinin çok gelişmesi ve Arktik Bölgesinde bulunan maden yataklarıdır.[17]
Kanada toprakları; doğal enerjiler, mineraller ve içilebilir su bakımından çok zengindir. Kanada çevresinde 31.700 sayıda büyük gölleri vardır ve ayrıca dünyanın en fazla tatlı suyu içeren bölgesidir (Antarktika sayılmamakta çünkü bu tatlı suların eritilmesine veya işlenmesine gerek yoktur).
Kanada’da sekiz bölgeye ayrılmış orman alanları vardır. Ayrıca birçok potansiyel aktif volkanlar ve jeolojik aktif volkanları bulunmaktadır. Aktif volkanlara insan yaşamını tehdit eden bir doğa olayı olarak bakılabilir fakat Kanada’da bulunan yerleşim yerlerinin bu volkan alanlarından güvenli uzaklıkta kurulması ve alınan önlemler mali ve can kayıplarını minimuma indirmiştir. Ve ayrıca her yıl yeni maden yolları ve mineral kaynaklar oluşmuş olan bu deprem ve volkanik patlamalarla ortaya çıkmaktadır.
Kanada’nın Arktik Bölgesi Uluslararası Toprak Sorunu
1925 yılından bu yana Kanada 60 ° ve 141 ° boylamları arasındaki Arktik kısmının kendisinin olduğunu iddia etmiştir ancak bu iddia uluslararası arenada evrensel olarak kabul edilmemiştir.
Kanada Ellesmere Adası’nın kuzey ucundaki Kanada Silahlı Kuvvetleri İstasyonu (Enlem 82,5° Kuzey Kutbu’ndan 817 kilometre uzakta) dünyanın en kuzeydeki yerleşim alanında ev sahipliği yapmaktadır.
1999 yılında, Nunavut, federal hükümet ile bir dizi müzakereden sonra Kanada’nın toprağı oldu ve Nunavut bölgesi ve adalar gurubu unutulmamalıdır ki Arktik çemberi içinde önemli noktalardan biri olup kutup üzerinde yapılan bilimsel ve teknolojik araştırmaların taşlarından biridir.
Nunavut, Kanada’nın Arktik bölgesinde bulunan ve Kanada’nın en geniş ve en büyük bölgesidir.[18] 1 Nisan 1999 Nunavut Antlaşması ile Kuzeybatı bölgesinden ayrılmıştır ve Nunavut Kara Antlaşması ile 1993 yılında tüm sınırları çizilmiştir.[19] Nunavut’ un Kanada politik haritası üzerinde oluşturulan ilk büyük gelişme, 1949 yılında New Found Land ve Labrador’un bulunmasıyla belirlenmiştir. Nunavut Kuzey Kanada’nın büyük bir bölümünü içerir ve Kanada ana karaları ile Kanada Arktik takımadaları arasında bir köprüdür. Nunavut Kuzey Amerika ve Kuzey Kutup’ u arasında jeopolitik öneme sahip tek yerdir.[20]
Kanada’nın Yaşanabilir Kuzey Planları ve Askeri Portfolyosu
Kanada şu anda profesyonel, 68.250 aktif gönüllü askerin kuvvet gücünü ve yaklaşık 47,081 rezerv asker ve çalışanı bulundurmaktadır. Kanada Askeri gücü; Birleşik Kanada Silahlı Kuvvetleri (CF) Kanada Ordusu, Kanada Kraliyet Donanması ve Kanada Kraliyet Hava Kuvvetleri’nden oluşmaktadır.
2011 yılında, Kanada’nın askeri harcamaları yaklaşık 245 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri askeri kampanyalar ve egzersizler hakkında işbirliği içindedir ve birbirlerinin en büyük ticaret ortağıdır. Ayrıca Kanada, Milletler Topluluğu ve Kanada Fransızlarının üyeliği yoluyla diğer eski İngiliz ve Fransız kolonileri aracılığı ile Birleşik Krallık ve Fransa ile tarihsel bağlarını korumaktadır.
Kanada Dünya Savaşları sırasında Hollanda’nın kurtuluşuna sağladığı katkı nedeniyle, Hollanda ile pozitif bir ilişkiye sahiptir. İngiliz İmparatorluğunun İkinci Boer Savaşı, I. Dünya Savaşı ve İkinci Dünya Savaşı sırasında aldığı Kanada desteğinden dolayı, İngiliz askeri çalışmalarının Kanada’ya önemli katılımı olmuştur.
O zamandan bu yana Kanada, diğer ülkeler ile işbirliği içinde küresel sorunları çözmek için çabada harcamıştır. Kanada 1945 yılında Birleşmiş Milletler’ in ve 1949 yılında NATO’nun kurucu üyesi olmuştur.
Kanada Soğuk Savaş sırasında, Kore Savaşı’nda BM güçlerinin büyük bir katkıda bulunmuş ve Sovyetler Birliği’nin potansiyel hava saldırılarına karşı savunmak için ABD ile işbirliği içinde Kuzey Amerika Hava Savunma Komutanlığı kurmuştur.
1956 Süveyş Krizi sırasında, gelecekteki Başbakan Lester B. Pearson Birleşmiş Milletler Barış Gücü’nün müdahale başlangıcını önererek gerginlikleri azaltmıştır ve sonra 1957 Nobel Barış Ödülü’ne layık görülmüştür.
Bu ilk BM barış misyonu sonucu, Pearson genellikle barış gücü kavramının mucidi olarak görülmektedir. 1989 yılına kadar BM barış çabaları dâhil olmak üzere Kanada 50 barış misyonuna imza atmıştır ve o zamandan beri başta Ruanda, eski Yugoslavya’da olmak üzere uluslararası misyonlarda güçleri korumuştur. Kanada özellikle 1993 Somali meselesinde, yabancı ülkelerdeki siyasi durumlara karıştıkları eleştirisiyle karşı karşıya kalmıştır.
Kanada, 1990 yılında Amerikan Devletleri Örgütü ‘ne (OAS) katılmış ve Haziran 2000 Quebec City, Amerika üçüncü Zirvesi Ontario, OAS Genel Kurulu’na ev sahipliği yapmıştır. Ayrıca Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği Forumu üyeliği yoluyla Pasifik Kıyıları ekonomileri Kanada ile bağlarını genişletmek istemektedir.
2001 yılında, Kanada ABD istikrar gücü ve parçası olarak Afganistan’a asker göndermiştir. BM yetkilisi Şubat 2007 yılında aralarında Kanada’nın da bulunduğu İtalya, Birleşik Krallık, Norveç ve Rusya’yı geliştirmeye yardımcı olmak için $ 1,5 milyar projeye katılım yapmış ve gelişmekte olan ülkeler için BM’ye katılma amacıyla diğer ülkelere çağrıda bulunmuştur.
Mart ve Ekim 2011 tarihleri arasında, Kanada güçleri 2011 Libya iç savaşının içerisine bir BM ile ortak zorunlu NATO müdahalesine katılmıştır. Kanada çok taraflı çözümler sürdürmeye eğilimi olan uluslararası ilişkilerde aktif rolü için arabulucu güç olarak kabul edilmektedir. Bunun yanı sıra Birleşmiş Milletler, Dünya Ticaret Örgütü ve Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü üyeliği (OECD ) bulunur. Kanada, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü içinde ekonomik, bölgesel ve kültürel işlerinden sorumlu forumlarda bir üyedir. Ayrıca Kanada 1976 yılında Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararası Sözleşmesi’ne katılmıştır.
[1]“World Economic Outlook: Canada”. International Monetary Fund, April 2014. Retrieved June 28, 2014.
[2] Leacy, FH, ed. (1983). ‘’VI-12’’. Statistics Canada. Retrieved May 23, 2011.
[3] N.N. ‘’Canadian Nobel Prize in Science Laureates’’. Queen’s University. Retrieved June 2, 2011.
[4] N.N. “Canada ranked fourth in the world for scientific research”. The Globe and Mail. September 26, 2012. Retrieved October 17, 2012.
[5] Nuttall, Mark. Canada Geography. Çev. Burak DİMLİ. Encylopedia of the Arctic (Volume 1. A-F. s. 116). 2005. Routledge. NY. USA.
[6] Nuttall, Mark. Canada Geography. Çev. Burak DİMLİ. Encylopedia of the Arctic (Volume 1. A-F. s. 119-121). 2005. Routledge. NY. USA.
[7] N.N. “Aboriginal languages”. Statistics Canada. Retrieved October 5, 2009.
[8] Olive Patricia Dickason (1992). Canada’s First Nations: A History of Founding Peoples from Earliest Times.University of Oklahoma Press. P. 419.
[9] Fettes, Mark; Norton, Ruth (2001). “Voices of Winter: Aboriginal Languages and Public Policy in Canada”. In Castellano, Marlene Brant; Davis, Lynne; Lahache, Louise. Aboriginal education: fulfilling the promise. UBC Press. page 39.
[10] Russell, Peter H (2005). “Indigenous Self-Determination: Is Canada as Good as it Gets?”. In Hocking, Barbara. Unfinished constitutional business?: rethinking indigenous self-determination. Aboriginal Studies Press. p. 180
[11] Garcea, Joseph; Kirova, Anna; Wong, Lloyd (January 2009). “Multiculturalism Discourses in Canada”. Canadian Ethnic Studies 40 (1): Page 1–10.
[12]Magocsi, Paul R (2002). Aboriginal peoples of Canada: a short introduction. University of Toronto Press. pp. 3–6.
[13] Brown, Charles E (2002). World energy resources. Springer. pp. 323, 378–389.
[14] Easterbrook, WT (March 1995). “Recent Contributions to Economic History: Canada”. Journal of Economic History 19: 98.
[15] N.N. ‘’World proven crude oil reserves by country, 1960–2011″. Organization of the Petroleum Exporting Countries. 2012. “Oil & Gas Journal’s oil reserve estimate for Canada includes 5.392 billion barrels (857.300.000 m3) of conventional crude oil and condensate reserves and 173,2 billion barrels (2.754×1010 m3) of oil sands reserves. Information collated by EIA.
[16] Britton, John NH (1996). Canada and the Global Economy: The Geography of Structural and Technological Change. McGill-Queen’s University Press. pp. 26–27, 155–163
[17] Zinc Production by Country (Metric tons, zinc content of concentrate and direct shipping ore, unless otherwise specified)”. United States Geological Survey data via Index Mundi. 2009. Retrieved May 14, 2012.
[18] Justice Canada (1993). ‘’Nanavut Act’’. Retrieved April 26, 2007.
[19] Justice Canada (1993). “Nunavut Land Claims Agreement Act”. Retrieved April 26, 2007.
[20] N.N. ‘’How to get here’’ Nunavut Tourism. Retrieved June 22, 2014.
Burak DİMLİ
Akdeniz Üniversitesi/Uluslararası İlişkiler
