Fransa’da Cumhurbaşkanı François Hollande döneminde Bütçe Bakanı Jérôme Cahuzac, yurt dışında var olan banka hesapları vasıtasıyla vergi kaçırmıştır. Söz konusu vergi kaçırma olayının 2012 yılında ortaya çıkması üzerine Bakan Cahuzac, Mart 2013’te görevinden istifa etmek zorunda kalmıştır. İlerleyen dönemlerde, üyesi olduğu Sosyalist Parti’den (Fransızcada “Parti socialiste“) de ihraç edilen Cahuzac, ayrıca hapse mahkûm edilmiştir. Söz konusu vergi kaçırma olayı, Fransa’da “Cahuzac Vakası” (Fransızcada “Affaire Cahuzac“) olarak literatüre girmiştir.1
Cahuzac Vakası ile birlikte Fransa’da bürokrasinin şeffaflığı konusunda ciddi sorular sorulmuştur. Bürokrasinin opaklığının eleştirildiği bu dönemde, şeffaflığın sağlanması için çalışmalara başlanmıştır. Bu kapsamda atılan en büyük adımlardan biri, 11 Ekim 2013 tarihli kamu hayatının şeffaflığı ile ilgili yasa tasarısının onanması olmuştur. Söz konusu yasanın pek çok maddesinde bir yüksek otoriteden bahsedilmektedir. Söz konusu yüksek otorite, Kamu Hayatının Şeffaflığı İçin Yüksek Otorite‘dir ((Fransızcada “Haute Autorité pour la transparence de la vie publique“) bundan sonra kısaca “KHŞİYO“).2
KHŞİYO, resmî olarak Ocak 2014’te kurulmuştur. Temel amacı bürokrasinin şeffaflığını arttırmak olan bu kurum direkt olarak cumhurbaşkanına bağlıdır ve bu kurumun kendine ait bütçesi bulunmaktadır. KHŞİYO’nun başkanı, cumhurbaşkanı tarafından çıkarılan bir beyanname ile atanmaktadır. Kendi içerisindeki “kolej” adı verilen organı, KHŞİYO’nun kararlarını alan organdır. Bu organ, toplamda on iki üyeden ve KHŞİYO’nun başkanından oluşmaktadır. Kolejin üyeleri, yenilenmesi mümkün olmayan altı yıllık bir süre için seçilmektedirler. Bu sayede kararlarını bağımsızca alabilmektedirler.
Fransa’da hükümet üyeleri3, atandıktan sonra en fazla iki aylık bir süre içerisinde tek başlarına veya başkasıyla birlikte sahip oldukları mal varlıklarının tamamını Yüksek Otorite’nin başkanına bildirmek zorundadırlar. Söz konusu “mal varlığı” kavramının kapsamına gayrimenkuller, (10.000 avronun üzerinde değeri olan) menkuller, motorlu taşıtlar, banka hesapları v.b. pek çok varlık girmektedir.
Ayrıca hükümet üyeleri, bulundukları pozisyona atandıkları günden beş yıl öncesine kadarki dönemde ekonomik gelir elde ederek veya etmeyerek çalıştıkları, kısaca ilişkilerinin bulunduğu, kurumları da bu kurumlardan elde ettikleri meblağ ile birlikte (bu meblağ “0 (sıfır) avro” olsa bile) Yüksek Otorite’nin başkanına bildirmek zorundadırlar. Söz konusu kurumlar, kişinin çalıştığı, danışmanlık hizmeti verdiği, yalnızca finansmanına katıldığı v.b. herhangi bir kurum olabilir. Burada önemli olan, söz konusu kurum ile hükümet üyesi arasında bir “çıkar” ilişkisinin bulunma potansiyelidir. Bu nedenle hükümet üyeleri, resmî olarak bağlı oldukları eşlerinin veya partnerlerinin4 çalıştıkları kurumları ve bu kurumlardaki pozisyonlarını da deklare etmelidirler.
Hükümet üyelerinin yukarıda belirtilmiş olan “mal varlıkları” ve “çıkarları” ile ilgili bilgilerini iki ay içerisinde Yüksek Otorite’ye bildirmemeleri durumunda Yüksek Otorite, söz konusu kişilere, bu bilgilerin kendisine en geç bir ay içerisinde iletilmesi gerektiğini belirten bir yönerge göndermektedir. Söz konusu yönergeye itaat edilmediği takdirde bu itaatsizliğin yasal sonuçları olmaktadır. Hükümet üyesinin yaptığı eksik bir deklarasyon var ise veya Yüksek Otorite tarafından açıklama istendiğinde bu isteğe hükümet üyesi tarafından cevap verilmez ise bu durumlarda yine aynı prosedür izlenmektedir.
KHŞİYO’nun temel görevi, söz konusu deklarasyonların doğruluğunu kontrol etmektir. KHŞİYO, hükümet üyeleri tarafından paylaşılan bu özel bilgileri elde ettikten sonra üç ay içerisinde halka duyurarak şeffaflığı sağlamaktadır. Hükümet üyeleri, göreve seçildikten sonraki süreçte mal varlıklarında veya ilişkileri bulunan kurumlarda önemli bir değişiklik yaşarlarsa, üyelerin, bu değişiklikleri de en fazla bir ay içerisinde Yüksek Otorite’nin başkanına bildirmeleri gerekmektedir.
Yüksek Otorite, hükümet üyelerinin herhangi bir mali yükümlülüğe uymamaları durumunda (vergi kaçırma v.b.) bu konuyu, eğer mali yükümlülüğü yerine getirmeyen kişi başbakan ise, cumhurbaşkanına; eğer mali yükümlülüğü yerine getirmeyen kişi başbakan dışında bir hükümet üyesi ise, cumhurbaşkanına ve başbakana bildirmektedir. Ayrıca Yüksek Otorite, bir hükümet üyesinin, görevini özel çıkarları için kötüye kullandığını tespit ederse söz konusu kişiyi uyararak kişinin bu davranışına bir an önce son vermesini kendisinden talep etmektedir. Söz konusu kişiye yazılı gözlemlerini bir ay içerisinde ilettikten sonra ise, gerekli görürse, bu kötüye kullanmayı halka duyurabilmektedir.
KHŞİYO’nun internet sitesinin ana sayfasında bulunan arama kısmına ad ve soyad girilerek istenilen hükümet bakanının bilgileri elde edilebilmektedir.5 Örneğin, arama kısmına Ekonomi Bakanı Bruno Le Maire’in adı yazıldığında bu bakanın daha önceden nerede çalıştığı, burada ne kadar gelir elde ettiği, kaç dairesinin olduğu, bu dairelerin kaçar metrekare olduğu, ne zaman satın alındığı, hepsinin ayrı ayrı değerleri, bakanın hangi bankalarda hesaplarının olduğu, bu hesaplarda ne kadar parasının bulunduğu, motorlu taşıtlarının sayısı, bunların markası, modeli, değerleri ve hatta eşinin bugün nerede çalıştığı v.b. bilgilere kolaylıkla, internet bağlantısı olan her yerden, ulaşılabilmektedir.
KHŞİYO, kişilerin özel hayatlarına saygı gösterilmediği öne sürülerek eleştirilmektedir. Ancak unutulmamalıdır ki KHŞİYO’nun denetlediği kişiler sıradan vatandaşlar değildir. KHŞİYO, halkın vermiş olduğu yetkiyi kullanarak devleti yöneten insanları halk nezdinde daha şeffaf kılabilmek için çalışmaktadır. Ayrıca hükümet üyelerinin özel telefon numaraları, adresleri, araç plakaları, hobileri v.b. bilgiler kesinlikle paylaşılmamaktadır. Bu nedenle söz konusu kurumun varlığının, şeffaflığın sağlanabilmesi ve yolsuzluğun önüne geçilebilmesi için, çok önemli olduğu söylenebilir. Ayrıca, söz konusu şeffaflık sayesinde halk ile bürokrasi arasında güven sağlanmaktadır ve böylece yöneticilerin meşruiyeti de güçlenmektedir. Bu nedenle KHŞİYO hem halka hem de bürokrasiye fayda sağlamaktadır.
[1] Söz konusu çeviri, resmî bir çeviri değildir.
[2] Söz konusu çeviri ve kısaltma, resmî bir çeviri ve kısaltma değildir.
[3] Buradaki “hükümet üyeleri”, yalnızca bakanlar değildir. Devletin yönetiminde rol alan yaklaşık on beş bin kadar bürokrattır.
[4] Fransa’da “evlilik” dışında başka resmî bağlılık adları/unvanları da mevcuttur.
[5] Ancak, internet sitesi üzerinde bilgilerine bakılabilen kişi sayısı sınırlıdır. Yüksek Otorite tarafından elde edilen bilgilerin tümüne, istenirse vatandaşlar tarafından, gerekli kurumlara başvurularak, ulaşılabilmektedir.
