Kamerun’un (ya da resmî adıyla Kamerun Cumhuriyeti’nin) günümüzde iki ciddi sorunu bulunmaktadır. Bunlardan birincisi ülkenin kuzey ucunda saldırılar düzenleyen Boko Haram adlı terör örgütüdür, ikincisi ise İngilizce konuşan (anglofon) azınlığın oluşturduğu ve kendisini bağımsız Ambazonya ülkesi olarak ilan eden batı bölgesidir.[1] Bu yazıda, bu sorunlardan ikincisine odaklanılacaktır.
Ancak bu ikinci meselenin daha iyi anlaşılabilmesi için, öncelikle, Kamerun Cumhuriyeti’nin sömürge döneminde hangi aşamalardan geçtiğinden ve bağımsızlığını ne zaman kazandığından bahsedilmesi gerekmektedir.
Sömürge Döneminde Kamerun ve Kamerun’un Bağımsızlığı
Portekizli kâşifler, 15. yüzyılda, günümüzde Kamerun Cumhuriyeti sınırları içerisinde bulunan Vouri Nehri’nin (Wouri River) denize döküldüğü Kamerun Halici’ne geldiklerinde buranın karides açısından çok zengin bir bölge olduğunu görmüşlerdir. Bu nedenle de Vouri Nehri bölgesini “Rio dos camarões” yani “Karidesler Nehri” olarak adlandırmışlardır. İşte bu adlandırmadan sonra günümüzde Kamerun olan bölgeye Portekizcede Camarões, İngilizcede Cameroon, Fransızcada Cameroun, Almancada ise Kamerun denmeye başlanmıştır.
Kamerun, 1800’lü yılların sonlarına doğru dönemin üç büyük devleti arasındaki güç savaşında sahne rolü üstlenmiştir. Bu üç büyük devletler Büyük Britanya, Fransa ve Almanya’dır. İşte 1800’lü yılların ortasından itibaren Kamerun’un evrimleşme süreci:
1858: Britanyalılar Kamerun’a gelerek yerleşirler ve merkezi Victoria olan Ambas Koyu Kolonisi’ni (Ambas Bay Colony) kurarlar. Daha sonra bölgenin kontrolünü Almanya’ya kaptırmışlardır.
1884: Almanlar bu tarihte Kamerun’un kıyısında yerleşik bulunan Duala halkı ile bir ticaret anlaşması imzalarlar. İlerleyen yıllarda kıyıdan içerilere doğru ilerleyerek bölgeyi tam olarak kontrol altına almışlardır. Bu kontrolü Birinci Dünya Savaşı esnasında, tam olarak 1916 yılında, Fransa ve Büyük Britanya’ya kaptırmışlardır.
1887: 1884 yılında Kamerun’a yerleşen Almanya, Büyük Britanya’nın kolonisini üzerinde tam hâkimiyet sağlayarak Kamerun’u ele geçirir.
1911: Almanya, Fransız Ekvator Afrikası’ndan (French Equatorial Africa) toprak ele geçirerek elindeki Kamerun topraklarını doğu yönünde genişletir.
1916: Birinci Dünya Savaşı esnasında Belçika, Büyük Britanya ve Fransa orduları Almanya’yı yenerek Kamerun’daki topraklarını ele geçirirler ve bu toprakları kendi aralarında paylaşırlar. Ülkenin doğu kısmını Fransa, batı kısmını ise Büyük Britanya alarak topraklara “Fransız Kamerunu” ve “Britanya Kamerunu” adları verilir. Toprakların yaklaşık %80’lik bir kısmını Fransızlar almışlardır.
1922: Britanya Kamerunu ve Fransız Kamerunu, Milletler Cemiyeti tarafından alınan bir karar ile, Büyük Britanya ve Fransa himayesine verilir.
1923: Birinci ve İkinci Dünya Savaşları arasındaki bu dönemde Büyük Britanya, elindeki Kamerun topraklarını kuzey ve güney olmak üzere ikiye bölerek Britanya Kuzey Kamerunu’nu Kuzey Nijerya’ya, Britanya Güney Kamerunu’nu ise Güney Nijerya’ya bağlar. Nijerya, anglofon bir ülkedir.
1946: Britanya Kamerunları (Nijerya’ya bağlanmış olan Kuzey ve Güney Kamerunlar) ve Fransız Kamerunu (günümüzde Ambazonya dışında kalan Kamerun Cumhuriyeti toprakları, diğer bir adıyla “Doğu Kamerun”), Birleşmiş Milletler tarafından alınan bir karar ile, Büyük Britanya ve Fransa himayesine verilir.
1954: Britanya Güney Kamerunu, Nijerya’dan özerkliğini kazanır.
1960: Fransız Kamerunu bağımsızlığını kazanarak yeni bir devlet olarak ortaya çıkar.
Şubat 1961: Britanya Kuzey Kamerunu ile Britanya Güney Kamerunu’nun Kamerun Cumhuriyeti’ne mi yoksa Federal Nijerya Cumhuriyeti’ne mi katılmak istediklerine karar vermek üzere Birleşmiş Milletler tarafından plebisit düzenlenir. Her iki bölgede ayrı ayrı yapılan plebisitler sonrasında Britanya Kuzey Kamerunu günümüz Nijerya topraklarına, Britanya Güney Kamerunu ise günümüz Kamerun Cumhuriyeti topraklarına katılma kararı alırlar.[2]
Ekim 1961: Britanya Güney Kamerunu bağımsızlığını ilan eder ve kendisini içerisine katmak için federal yapıya geçen Federal Kamerun Cumhuriyeti’ne bağlanır. Bu tarihten sonra Britanya Güney Kamerunu “Batı Kamerun” olarak anılmaya başlanacaktır.
Bağımsızlığı Sonrasında Federal Kamerun Cumhuriyeti ve Ambazonya Meselesi
Batı Kamerun’un Nijerya’dan ayrılarak Federal Kamerun Cumhuriyeti’ne katılmasının temel nedeni bu devlet içerisinde daha özgür olacağını düşünmesidir. Ancak işler Batı Kamerun’un beklediği gibi gitmemiştir ve Federal Kamerun Cumhuriyeti 1972 yılında düzenlediği bir referandum sonrasında federal yapıyı terk ederek Batı Kamerun ile Doğu Kamerun’u birleştirme kararı almıştır. Yani devlet artık üniter yapıya geçmiştir. Bu referandum sonrasında devletin adı da Kamerun Birleşik Cumhuriyeti (La République Unie du Cameroun) olarak değiştirilmiştir.
Aslında bu olay günümüz Ambazonya sorununun temelini oluşturmaktadır. Referandum sonrası çoklu parlamento sisteminin terk edilerek tek parlamento (Millî Meclis) sistemine geçilmesi de Batı Kamerun’da yaşayan insanlar için sorun yaratmıştır. Hatta 1975 yılında devletin her iki farklı kesimini temsil eden iki yıldızlı bayrağı yürürlükten kalkarak yerine günümüzde kullanılan tek yıldızlı bayrak yeni resmî bayrak yapılmıştır.
İlerleyen yıllarda, 4 Şubat 1984 tarihinde, Kamerun Millî Meclisi anayasal değişikliğe gitmiştir. Kabul edilen yeni anayasa ile Kamerun Birleşik Cumhuriyeti ad değiştirerek günümüzdeki adını, yani Kamerun Cumhuriyeti’ni almıştır. Böylece üniter yapıya kavuşma işlemi pekiştirilmiştir. Merkezî yönetimin ve üniter yapının güçlendirilmesi, Batı Kamerun halkının moralini daha da bozmuştur.
Günümüzde Kamerun Cumhuriyeti ve Ambazonya Meselesi
Kamerun Cumhuriyeti’nin üniter bir yapı kazanması üzerine Batı Kamerun’da yaşayan halk merkezî hükümete karşı uzun süre boyunca ayaklanarak hoşnutsuzluğunu göstermeye çalışmıştır. Bölgeye İngilizce konuşan öğretmenler gönderilmemesi, bölgenin İngiliz yasasına olan bağlılığına merkezî hükümet tarafından saygı duyulmaması ve bölge üniversitelerinin özerkliklerinin ellerinden alınması, Batı Kamerun halkı için temel sorunları teşkil etmiştir. Ancak merkezî hükümet bu sorunların çok azına çok geç cevap vermiştir. Bunun yanı sıra Batı Kamerun’daki ayaklanmaları da sert bir biçimde bastırmıştır. Bunun üzerine Batı Kamerun ile Kamerun Cumhuriyeti arasındaki anlaşmazlıklar maalesef bir çözüme ulaşamamıştır.
Ekim 2016 yılından itibaren Batı Kamerun meselesi “Anglofon Krizi” olarak adlandırılmaya başlanmıştır ve merkezî hükümet ile ayaklananlar arasındaki çatışmalar gittikçe daha ölümcül olmuştur. Bunun üzerine 1 Ekim 2017 yılında Batı Kamerun bölgesindeki bir grup tek taraflı olarak bağımsızlıklarını ilan ederek bu bölgeye “Ambazonya Cumhuriyeti” adını vermişlerdir. Ancak bu durum yalnızca çatışmaların daha da şiddetlenmesine ve ölümlerin artmasına neden olmuştur.
1 Ekim 2018 tarihinde, yani Ambazonya’nın “bağımsızlığının” yıl dönümünde bölgede gönderlere çekilen Ambazonya bayrakları ve protesto gösterileri de merkezî hükümetin hoşuna gitmemiştir. Çıkan çatışmalarda onlarca kişi hayatını kaybetmiştir, yaklaşık 100 kişi de yaralanmıştır. Bununla birlikte merkezî hükümetin Batı Kamerun’da evlere baskın düzenleyerek insanları tutuklamasından ve tutuklulara yapılan işkence v.b. uygunsuz muamelelerden dolayı durum günümüzde iyice vahim bir hâl almıştır. 2018 yılının verilerine göre, Batı Kamerun’da şimdiye kadar toplamda 160.000 insan bulunduğu yeri terk etmek zorunda kalmıştır, bunlardan 34.000 kadarı ise Nijerya’ya sığınmıştır.
Bölgede yaşanan sorunların çözülüp çözülmeyeceği ise zamanla görülecektir.
[1] Bu iki bölge toplam nüfusun %20’sini oluşturmaktadır.
[2] Britanya Güney Kamerunu her ne kadar günümüz, Fransızca konuşan (frankofon), Kamerun Cumhuriyeti’ne bağlanmış olsa da günümüzdeki hukuk sistemi hâlâ anglo-sakson hukuk sistemi temellidir. Toplamda on bölgeden oluşan Kamerun Cumhuriyeti’nin diğer sekiz bölgesi ise (çünkü anglofon azınlık bölgesi iki idari bölgeden oluşmaktadır) Fransız hukukunu temel almaktadır.
