Baron Georges-Eugène Haussmann, 27 Mart 1809 tarihinde Paris’te doğmuştur ve yine Paris’te 11 Ocak 1891 tarihinde (81 yaşındayken) hayata gözlerini yummuştur. Kendisi yaklaşık 17 yıl boyunca Seine Departmanı’nın valiliğini yapmıştır ve Paris’i yönetmiştir.[1] Vali olarak çalıştığı bu süre zarfında Haussmann, Paris için çok önemli projelere imza atmıştır ve şehrin çehresini tamamen değiştirerek Paris’i günümüzdeki görünümüne kavuşturmuştur. Bu nedenle Haussmann’dan önce var olan Paris için “eski Paris”, Haussmann’dan sonra ortaya çıkan Paris için ise “yeni Paris” kavramları kullanılabilir.
Haussmann’ın Çocukluğu, Gençliği ve Ailesi
Haussmann, Alsas kökenli zengin bir Alman aileden gelmektedir ve Protestan’dır. Anne tarafından dedesine (General Baron Dentzel (Georges Frédéric Dentzel)) “General” ve “Baron” unvanları 1. Napolyon tarafından verilmiştir. Bu nedenle Haussmann’ın ailesinde Napolyon’a ve onun soyundan gelenlere ciddi derecede saygı duyulmaktadır. Bu bilgilerden yola çıkılarak Haussmann’ın Bonapartçı (Bonapartist) bir ailede yetiştiği ve bu görüşten etkilendiği söylenebilir.
1. İmparatorluk’un son yıllarında dünyaya gelmiş olan ve Bonapartçı bir ailede yetişmiş olan Haussmann’ın askerî şöhretten ve zaferlerden etkilendiği söylenmektedir. Ancak kendisi asker olmadığı için bu türden bir askerî şöhret elde edemeyecek olan Haussmann, şöhret hırsını bastırabilmek için politikaya atılıp insanları idare etmeye çalışacaktır.
Politik kariyerine 1831 yılında başlamış olan Haussmann, Seine valiliği görevinden önce kaymakamlık görevinde bulunmuştur ve Var, Yonne ve Gironde Departmanları’nın valiliklerini yapmıştır. Güçlü ailesi[2], fiziksel özellikleri[3] ve hırsı sayesinde kısa bir sürede basamakları hızla çıkan Haussmann, 1853 yılında Gironde Departmanı valiliği görevinden alınarak Seine Departmanı valiliği görevine atanacaktır.
Louis Napolyon’un Fransa’nın Başına Gelişi ve Haussmann’ın Önünün Açılması
1848 yılında Fransa’da devlet tarihinin ilk cumhurbaşkanını seçebilmek amacıyla seçimler yapılır. Birinci Napolyon’un yeğeni olan Charles-Louis Napolyon’un (bundan sonra “Louis Napolyon”) tam olarak 10 Aralık 1848 tarihinde yapılan seçimleri kazanması üzerine Louis Napolyon, devletin başına Fransa’nın ilk cumhurbaşkanı olarak gelir. Ancak Louis Napolyon, cumhuriyetçi olmaktan çok monarşisttir ve ülkenin siyasi rejimini değiştirmeyi düşünmektedir. Bu amacına ulaşabilmek için 2 Aralık 1851 tarihinde kanlı bir darbe düzenler ve devleti tamamen eline geçirir.
Darbe sonrasında yapmak istediği reformları ve kurmak istediği kurumları halka onaylatmak amacıyla Louis Napolyon bir plebisit düzenler. Söz konusu plebisit sonrasında halk, Louis Napolyon’un yapmak istediği değişiklikleri kabul eder ve böylece Louis Napolyon’un darbesi meşruiyet kazanmış olur. 2 Aralık 1852 tarihinde de zaten Louis Napolyon, 2. İmparatorluk’u kurulacaktır ve İmparator 3. Napolyon olarak devletin başına geçecektir.
Bonapartçı olan Haussmann, darbeden önce Louis Napolyon ile birlikte bir tren seyahati yapma fırsatı bulmuştur. Bu seyahat esnasında Haussmann, Louis Napolyon’a ne kadar sıkı bir Bonapartçı aileden geldiğini ve kendisinin de çok sıkı bir Bonapartçı olduğunu açıklamıştır. Bu sayede Louis Napolyon, Haussmann’ı “fark etmiştir” ve başarılı darbe girişiminden sonra da tanımaktadır. Devleti tamamen eline geçirdikten sonra Louis Napolyon, yapacağı vali atamalarında Haussmann’ı “hatırlayacaktır”.
Louis Napolyon’un darbesini gerçekleştirdiği dönemde Haussmann, Gironde Departmanı’nın valiliğini yapmaktadır, ancak gözleri Gironde Departmanı’ndan daha önemli olan Seine Departmanı’nın valilik görevindedir.[4]
Louis Napolyon’un Paris Projeleri ve Haussmann’ın Seine Departmanı’na Vali Olarak Atanması
Louis Napolyon’un Paris için çok büyük projeleri vardır ve bu projelerinden daha 1848 yılında etrafındakilere bahsettiği bilinmektedir. Daha önceki dönemlerde Londra’da ve New York’ta yaşamış olmasının, Louis Napolyon’un söz konusu projelerini daha iyi şekillendirmesinde önemli bir rol oynadığı belirtilmektedir. Resmi, mimariyi ve yeşil alanları (bahçeler, ormanlar, parklar, v.b.) seven Louis Napolyon, Paris’i değiştirmek için ortaya koyacağı projelerinde sanata, mimariye ve yeşil alanlara önem verecektir.
Louis Napolyon iyi bir asker/general değildir ve bu nedenle idarî meşruiyetini modernleşme/çağdaşlaşma politikaları üzerine oturtmaya çalışmıştır. Bu modernleşme politikalarının meyvesi (ve Louis Napolyon’un “silahı”) de başkent Paris olmuştur. Yenilenmiş olan Paris sayesinde Louis Napolyon, tüm dünyaya 2. İmparatorluk’un ne kadar da “çağdaş” olduğunu göstermeye çalışmıştır.
Ancak Paris’i tamamen değiştirmek isteyen Louis Napolyon, bu fikrini uygulamaya koyabilmek için Seine Departmanı’na uygun bir vali ataması gerektiğini bilmektedir. Bu amaçla Louis Napolyon, dönemin İçişleri Bakanı olan (ve o dönemde henüz “Dük” değil ancak “Kont” olan) Persigny Dükü Victor de Persigny’i o dönemin en önemli beş valisi arasından Seine Departmanı’na en uygun olanını seçmesi için görevlendirir. Haussmann, görüşmeleri esnasında Persigny Kontu’nu etkilemeyi başarır ve böylece 23 Haziran 1853 tarihinde Gironde Departmanı’ndan alınarak Seine Departmanı’na vali olarak atanır. İmparator 3. Napolyon ile Vali Haussmann arasında çok yakın bir ilişki olacaktır. Haussmann, Louis Napolyon ile doğrudan ve haftada birkaç kez görüşebilecektir. Öyle ki devletin bakanlarının bile imparatoru her zaman doğrudan ve bu kadar sıklıkta göremediği, hatta bu nedenle Haussmann’ı kıskandıkları söylenmektedir.[5]
Haussmann, yaklaşık 17 yıl boyunca Paris’in valiliğini yapacaktır ve bu süre zarfında yeni Paris’i inşa edecektir.
Haussmann’ın Paris’te Gerçekleştirdiği Çalışmalar
Yenilenme sürecinden önceki “eski Paris”, içerisinde 1 milyondan fazla insanı barındırmaktadır ve neredeyse 2.000 yaşında olan bu şehir çok düzensizdir. Paris’in birbirleri ile bağlantılı olmayan dar sokakları ulaşımı ve ticareti zorlaştırmaktadır, esnafın büyümesini engellemektedir. Ayrıca şehrin mimarisi ve dar sokaklarından dolayı Parisliler, güneş ışığından yeteri kadar faydalanamamaktadırlar.[6] Ayrıca Paris halkının temiz suya ulaşım sıkıntısı vardır ve Parisliler bu nedenle sağlıksız koşullarda yaşamaktadırlar. Haussmann’ın bu sorunların hepsiyle ilgilenmesi gerekmektedir ve kendisi, neredeyse 17 yıl sürecek olan Paris’i yenileme çalışmalarına hemen 1853 yılında başlayacaktır.[7]
Hayatının daha önceki dönemlerinde başka departmanlarda çalışmış olan Haussmann, Louis Napolyon’un ve kendisinin projelerini uygulamaya koyabilmek için eskiden çalıştığı departmanlardan uzmanlar getirmiştir ve 1840’lı yıllarda Paris’in yeniden düzenlenmesi için ortaya konan projelere bakmıştır.
Sonuçta Haussmann, Paris halkına yüzlerce kilometrelik yol[8] ve kanalizasyon ağı sağlamıştır. Ayrıca Paris’in su problemini çözmüştür. Bunlara ek olarak Haussmann döneminde Paris’te önemli parklar ve bahçeler açılmıştır.[9] Ayrıca Garnier Operası gibi yeni mimari yapıların inşası da desteklenmiştir ve günümüze kadar gelecek olan önemli mimari yapıların inşa edilmesi sağlanmıştır.
Haussmann döneminde Paris’in âdeta büyük bir şantiyeye dönüştüğü ve şehirde inşaat seslerinin hiç eksik olmadığı söylenmektedir. 17 yıllık Haussmann döneminde Paris’te toplamda 20.000 eski binanın yıkıldığı, 30.000 yeni binanın inşa edildiği, 300km yol ve 600km kanalizasyon yapıldığı belirtilmektedir. Ayrıca Paris’in sokaklarına ilk kez aydınlatma sistemi kuran kişinin de Haussmann olduğu verilen bilgiler arasındadır.
Haussmann’ın yeni Paris’i şehircilik açısından bir başarı olarak kabul edilmektedir. Çünkü bu yeni başkent 2 milyonluk nüfusu konaklatabilmiştir ve elektrik ve otomobil devrimlerine kolayca adapte olabilmiştir. Ancak halkın düşük gelirli kesimi ile yüksek gelirli kesimini bir arada yaşatmayarak düşük gelirli kesimi şehrin kenar bölgelerine gönderen kişi de Haussmann’dır. Ayrıca Haussmann, Seine Departmanı’nda valilik yaptığı dönemde sık sık yolsuzlukla suçlanmıştır.
2. İmparatorluk 4 Eylül 1870 tarihinde son bulmadan önce Haussmann, Ocak 1870’te politik nedenlerden dolayı valilik görevinden alınacaktır.[10] Daha sonra Paris’i terk eden Haussmann, birkaç yıl boyunca Avrupa’nın çeşitli şehirlerinde yaşayacaktır. Bu birkaç yıllık Avrupa turundan sonra Paris’e geri dönen Haussmann, ömrünün son 12 yılını Paris’te geçirecektir. Bu son 12 yılı içerisinde yazımını bitireceği hatıratı günümüzde Haussmann’ın, Paris’in yenilenme sürecinin ve Haussmann’ın içerisinde yaşadığı dönemin anlaşılabilmesi için önemli bir eserdir.[11]
Günümüz Paris’inin mimarı Baron Georges-Eugène Haussmann’ın cansız bedeni bugün Paris’teki Père Lachaise Mezarlığı’nda yatmaktadır. Haussmann, değiştirmek istediği Paris’in eski hâlini ölümsüzleştirebilmek için dönemin fotoğrafçılarından Charles Marville’e 1864 yılında “eski Paris’in fotoğraflarını çekme” görevini vermiştir.[12] Charles Marville, yaklaşık 6 yıllık bir periyot boyunca eski Paris’in toplamda 400’e yakın fotoğrafını çekmiştir ve böylece eski Paris ile yeni Paris’in arasındaki farkın daha net görülmesini sağlamıştır. Charles Marville tarafından çekilmiş olan “eski Paris” fotoğraflarına buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz.
[1] Eski dönemde Paris’i içinde bulunduran Seine Departmanı artık günümüzde yoktur. Günümüzde Paris, Paris Departmanı’nda yer almaktadır.
[2] Güçlü ailesi sayesinde Paris’te bulunan Condorcet Lisesi’ne giden Haussmann’ın bu lisede Alfred de Musset ve geleceğin Orléans Dükü gibi ünlü isimlerle birlikte okuması, ilerleyen dönemlerde Haussmann’ın politika sahnesinde yükselişini hızlandıracaktır.
[3] Haussmann’ın insanları yıldırmak veya ikna etmek konularında 192cm’lik boyunda oldukça iyi faydalandığı belirtilmektedir.
[4] Haussmann, Gironde Departmanı’na vali olarak 26 Kasım 1851 tarihinde atanmıştır. Haussmann’ın Gironde’un tanınmış Protestan ailelerinden La Harpe’ın genç kızlarıyla 1838 yılında evlenmiş olmasının ve evliliğini takip eden dönemlerde (1841-1848 yılları arasında) Blaye Kaymakamlığı ve Gironde’da (1848-1849 yılları arasında) Valilik Konseyi Başkanlığı görevlerini icra etmiş olmasının Gironde’a vali olarak seçilmesinde önemli rol oynadığı belirtilmektedir.
[5] Louis Napolyon ayrıca Haussmann’a farklı politik imtiyazlar da sağlamıştır. 1864 yılında Georges-Eugène Haussmann’a dedesinin “Baron” unvanını veren de Louis Napolyon’dur.
[6] Ayrıca içine girmesi zor olan dar sokaklar, Parisliler ayaklandıklarında bu ayaklanmaların bastırılmasını da devlet için zorlaştırmaktadır. Bu nedenle de bu dar sokaklardan kurtulmak ve gerektiğinde kolluk kuvvetlerinin rahatça müdahalede edebileceği çok daha geniş olan sokaklar, bulvarlar, v.b. inşa etmek gerekmektedir.
[7] Bununla birlikte Paris içerisinde bu dönemde düzgün bir biçimde şehirleşmiş olan bölgelerin de var olduğu unutulmamalıdır.
[8] Günümüzde Paris’te bulunan pek çok sokak ve bulvar Haussmann döneminde yapılmıştır. Rivoli Sokağı, Strazburg Bulvarı, Rennes Sokağı, Malesherbes Bulvarı, Haussmann Bulvarı, Saint-Germain Bulvarı, Magenta Bulvarı, Voltaire Bulvarı ve Saint-Michel Bulvarı bunlara birkaç örnektir.
[9] Günümüzde hâlâ Paris’te var olan Boulogne Ormanı, Vincennes Ormanı, Buttes Chaumont Parkı, Montsouris Parkı ve Monceau Parkı da Haussmann döneminde açılmıştır.
[10] Ancak Paris’i yenileme çalışmaları Haussmann valilik yapmadığı süre içerisinde de, 1890’lı yıllara kadar, devam edecektir.
[11] Ancak politik konularda bu hatıratın taraflı olduğu ve Haussmann’ın hatıratında her zaman için doğrulara yer vermediği belirtilmektedir.
[12] Haussmann’ın bu görevi yalnızca Charles Marville’e değil, dönemin başka fotoğrafçılarına da verdiği belirtilmektedir.
