Elektronik Ticaretin 2015 İtibariyle Türkiye ve Dünya’daki Durumu

1. E-Ticaretin Tanımı

E-ticaret, “mal ve hizmetlerin internet üzerinden alım-satımı” olarak tanımlanmaktadır. E-ticaret olarak değerlendirilen işlemler arasında perakende ticaretin yanı sıra, seyahat harcamaları, dijital uygulama indirme, tüketiciler ya da işletmeler arası platformlarda gerçekleşen alışverişler de bulunmaktadır. E-ticaret faaliyetleri, alışverişi gerçekleştiren oyuncuların niteliğine göre 2 gruba ayrılmaktadır.

1. Business to Business (B2B): İşletmeler arası ticaret
2. Business to Consumer (B2C): İşletme ile tüketici arasındaki ticaret

B2C kategorisinin altında, tüketiciler arası (consumer to consumer- C2C) ve arkadaşlar arası (peer to peer-P2P) çevrimiçi ticaret işlemleri de bulunmaktadır. Bu kapsamda, C2C ticareti gerçekleştiren aracı platformlar birer e-ticaret firması olarak faaliyet göstermektedir.[1]

2. E-Ticaretin Dünya’daki Durumu

Elektronik ticaretin Dünya ekonomilerindeki yeri her geçen yıl artmaktadır. E-ticaretin artmasındaki en büyük etken internet kullanımının artmasıdır. Bir ülke ne kadar vatandaşını internet kullanıcısına dönüştürebilirse e-ticaret alanında ilerlemesi de o kadar kolay olacaktır. Bu durumda Dünya’daki e-ticaret sektörüne ait veriler de ülkemizdeki gibi internet kullanımındaki artışa paralel olarak artmaktadır.

E-ticaret sektöründe bölgelere göre rekabeti göz önüne alacak olursak, Kuzey Amerika hala pazarda lider durumdadır, ancak son dönemlerde Asya’nın bu pazarda lider konuma yükseleceğine olan inanç artmaktadır. 2012 yılı verilerine göre Kuzey Amerika’nın e-ticaret satışları 392,4 milyar doları bulurken, Asya önceki yıla oranla yüksek oranlardaki artışıyla 357 milyar dolara ulaşmıştır. Sektörde Avrupa’nın ciddi atılımları bulunmaktadır. 2015 yılında önceki yıl elde edilen %18’lik büyümenin aynı oranda devam edeceğini tahmin eden uzmanlar, pazardaki payın 156 milyar eurodan 185 Milyar euroya çıkacağını öngörmüşlerdir.

Grafik: E-ticaretin Dünya piyasalarında bölgelere göre dağılımı.

E-ticarette en tecrübeli ülke olan ABD’de ise nüfusun %54’ü internetten alışveriş yapan bireylerden oluşmakta ve ticaretin %10’u da internet üzerinden yapılmaktadır. İnternetin ticari hayatta kullanımının 1980’li yıllardan başladığını göz önüne alırsak, günümüzdeki anlamıyla ticari kullanımı, 1997’de kurulan Amazon, Dixons, Yahoo gibi Amerikalı şirketlerin ortaya çıkmasıyla başlamıştır. ABD Ticaret Ofisi’nin raporuna göre, 1999 yılında e-ticaretin; ucuz işçi, ucuz girdi, az maliyet gibi etkenlerden dolayı enflasyonu düşüren bir etkisi olduğu görülmektedir. ABD hükümeti bu dönemden itibaren bu konuyla ilgili çalışmalara hız kazandırmıştır. ABD ve OECD ülkeleri arasında stratejik toplantılar yapılmış, internet ortamında alışverişin güvenilirliğinin sağlanması ve standartlaşma adına hükümetler yasalar çıkarılmaya teşvik edilmiştir. Yine bu dönemde (Mart 2000) yapılan Avrupa’nın önemli toplantılarından Avrupa Birliği Lizbon Zirvesinde 2010 yılında Avrupa Topluluğu ülkeleri içerisinde e-ticaretin 20 milyon kişiye iş olanağı sağlaması öngörülmüştür.

Son yılların büyüyen ekonomisi Çin’de aynı şekilde e-ticarete önem vermiştir.2012 verilerine göre, 550 milyon internet kullanıcısına sahip bu ülkede 220 milyon elektronik ticaret tüketicisi bulunmaktadır. Aynı yıllarda B2C yani firmadan müşteriye olan e-ticaret yönteminde muazzam bir büyüme yakalayan Çin –burada B2C rakamlarında %88’lik bir büyümeden söz ediliyor- ABD gibi rakiplerine çok daha fazla yaklaşmış durumdadır. Son yıllarda ortaya çıkan Çinli bir İngilizce öğretmeninin kurmuş olduğu Ali Baba firmadan firmaya (B2B) e-ticaret siteleri arasında en dikkat çekenidir. Kargo giderlerinin bir kısmını reklam gelirlerinden karşılayan bu firma, Macaristan’da 2014 sonlarında bir havaalanı alacağı yönünde haberlere konu olmuştur. Alman uzmanlar havaalanı haberinin doğru olması durumunda, Ali Baba’nın Avrupa’nın bir kısmına belirli malları kargo ücreti olmadan iletebileceği ve rakiplerinin ötesine geçebileceğini belirtmektedirler. Ali Baba şirketi için “o kadar hızlı geliştiler ki uluslararası alana uyum sağlamaya vakitleri olmadı” yorumları yapılmaktadır.[2]

Grafik: B2C E-Ticaret Kategorisinde İlk 5 Ülke (Pazar Büyüklüğüne göre) (Milyar Euro)

Ekonominin gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki büyüme ivmesine bakılacak olursa, e-ticaretin de diğer göstergeler gibi hiç durmadan büyümeye devam edeceği açıktır. Bu durumda ülkemizde de gerekli tedbirlerin alınması gerekmektedir.

3. E-Ticaretin Türkiye’deki Durumu

Türkiye’de ise internet üzerinden satış 2000’lerden hemen önce, büyük markaların internet üzerinden satış yapması şeklinde gerçekleşmiştir. Ülkemizde internet üzerinden satışa açılmış sitelerden %60’ı sadece internet üzerinden hizmet vermektedir. Ülkemizde de tıpkı gelişmiş ülkelerdeki gibi e-ticaret sektörü, internet kullanıcı sayısındaki artışla paralel ilerlemektedir. 2012 yılı itibariyle de 12 bin e-ticaret sitesi bulunan Türkiye’de, bu sitelerin geneli firmadan müşteriye (B2C) şeklinde hizmet vermektedir.

Grafik: Ülkelere Göre İnternet Kullanıcı Sayısı ve Toplam Nüfusa Oranı

Türkiye’de 2013 itibari ile 37 milyon kişinin internete erişimi bulunurken bu sayı 2014’te 40,8 milyon kişiye çıkmış durumdadır. Bu internet kullanıcısının da TUİK verilerine göre %30,8’i internet üzerinden alışveriş yapmaktadır. Bir başka önemli istatistik ise, internet üzerinden yapılan bu harcamalarda en büyük oran, %51 ile giyim sektörüne aittir. Başlıca e-ticaret sitelerine örnek vermek gerekirse şu şekilde bir sıralama yapılabilir: Sahibinden, Hepsi Burada, Markafoni, İdefix, Yemek Sepeti, Biletix, Tatil Sepeti, Grupanya.

4. E-ticaretin Türkiye ve Dünya’da Karşı Karşıya Olduğu Sorunlar

OECD ülkelerinde ortak alınan kararlar sonucu KDV gibi vergiler tüm bu ülkelerde standartlaştırılmıştır. Vergi konusunda Amerika’nın öncülüğünde Dünya Ticaret Örgütü gibi kurumlar uzun yıllardan beri gümrük tarifeleri, vergi oranları gibi konularda çalışmalar yapmaktadır. 2000’li yıllardan itibaren Amerikan ekonomisinde e-ticaretin öneminin artmasıyla birlikte, Dünya Ticaret Örgütü bu konuyla ilgili çalışmaları başlatmış ve ülkelerin elektronik ticaret konusunda gerekli adımları atmasını teşvik etmiş ve gereken yasaların çıkartılması için ülkelerin çalışmalar yapması gerekliliğini vurgulamıştır. Türkiye’de ise bu kanun “Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun” adıyla 23 Kasım 2014 tarihinde yürürlüğe girmiştir.[3] Kanunla ilgili hala tartışmaların sürdüğü görülmektedir. Aynı şekilde kişisel verilerin korunması hakkında kanun tasarısı da meclise sunulmuştur.[4] Bu düzenlemelerle ilgili en büyük problemler ülkemizde olduğu gibi Dünya’da da vergi konusundadır. KDV gibi vergilerin ticari faaliyetin yapıldığı yerde alınması tanımı yapılmış ancak küreselleşen ticari şartlarda bu tanımların yetersiz kaldığı görülmüştür.

DTÖ’nün 2009 yılındaki toplantısına kadar e-ticareti ayrı bir başlık altında bir mal veya servis hizmeti mi olduğuna karar vermediği görülmüştür. Örgüt, çalışmalarında e-ticaretin özellikle gelişimine işaret ederken GATT gibi tarifelerde bu konu ayrı maddelerde yer almıştır. ABD’nin çeşitli ajanslar kurarak ülkelerle ikili ilişkilerinde e-ticaret konusunda verilerin gizliliği ilkesi, güvenilirlik açısından çalışmalarına devam etmektedir. Bu konuda en büyük ortaklıklarını Hindistan, Çin gibi ülkelerle sağlayan ABD, ABD Ticaret Ofisinin raporlarına göre bu konuda bir hayli ilerleme sağlamıştır.

Sonuç olarak e-ticaret olgusunda ülkemiz istatistiksel olarak geride değildir. Aksine nüfus ve ekonomik olarak avantajı da bulunmaktadır. Yapılması gereken internet güvenliğinin ve altyapının sağlanması ile birlikte, e-ticaret konusunun ülke gündeminde tutulmasını sağlamaktır denebilir. Dünya ekonomik eğilimlerinde, Çin-ABD mücadelesinde belki de en önemlisi olan e-ticaret konusunda gelişmekte olan ülkemizde gerekli adımların atılması gerekmekte ve vergi sorunu da dâhil olmak üzere uluslararası alanda yapılan tartışmalarda da fikir beyan etmek suretiyle Türkiye’nin sektördeki yerini koruması hatta geliştirmesi gerekmektedir.

KAYNAKÇA

1. Deutche Welle Türkçe, (2014), New York Borsasında Ali Baba Günü, 1 Nisan 2015, http://www.dw.de/new-york-borsas%C4%B1nda-alibaba-g%C3%BCn%C3%BC/a-17936585
2. Doğan A., (2014), Hane Halkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması, TUİK, 2 Nisan 2015, http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=16198
3. Ecommerce News, (2015), Ecommerce sales in Europe will increase by 18.4% in 2015, 2 Nisan 2015, http://ecommercenews.eu/ecommerce-sales-europe-will-increase-18-4-2015/
4. Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkındaki Kanun, (2014), Resmi Gazete, 1 Nisan 2015, http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/11/20141105-1.htm
5. Electronic Commerce Industry Assessment, (2009), U.S. Department of Commerce, 31 Mart 2015, http://web.ita.doc.gov/ITI/itiHome.nsf/0657865ce57c168185256cdb007a1f3a/3771d41ba49c5cba852577440056dcd4/$FILE/Electronic%20Commerce%20Industry%20Assessment%20Public%20June%2016.pdf
6. Kuşçu H., (2014), Elektronik Ticaret Dersi, Pamukkale Üniversitesi, 31 Mart 2015, http://mtokbas.pau.edu.tr/eticaret.pdf
7. Kişisel Verilerin Korunması Kanunu Tasarısı, (2014), TBMM, 2 Nisan 2015, http://web.tbmm.gov.tr/gelenkagitlar/metinler/362939.pdf
8. Sezgin A., (2013), Dünyada ve Türkiye’de E-Ticaret Sektörü, İktisadi Araştırmalar Bölümü, İş Bankası, 31 Mart 2015, https://ekonomi.isbank.com.tr/UserFiles/pdf/ar_04_2013.pdf

[1] Sezgin A., (2013), Dünyada ve Türkiye’de E-Ticaret Sektörü, İktisadi Araştırmalar Bölümü, İş Bankası, 31 Mart 2015, https://ekonomi.isbank.com.tr/UserFiles/pdf/ar_04_2013.pdf

[2] Deutche Welle Türkçe, (2014), New York Borsasında Ali Baba Günü, 1 Nisan 2015, http://www.dw.de/new-york-borsas%C4%B1nda-alibaba-g%C3%BCn%C3%BC/a-17936585

[3] Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkındaki Kanun, (2014), Resmi Gazete, 1 Nisan 2015, http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/11/20141105-1.htm

[4] Kişisel Verilerin Korunması Kanunu Tasarısı, (2014), TBMM, 2 Nisan 2015, http://web.tbmm.gov.tr/gelenkagitlar/metinler/362939.pdf