“De Facto” ve “De Jure” Kavramları Nedir ?

Her ikisi de hukukî kavramlar olan “de facto” ve “de jure” kavramları Latince’den gelmektedirler.

De Facto kavramı, bir “facto”dan yani “olgu”dan bahseder. Yani gerçekte var olan ve gerçekliği tanınan, ancak söz konusu gerçekliği hukukî açıdan tanınmamış olaylar, devletler ve kişiler için kullanılmaktadır.

De Jure kavramı ise, “hukuken tanınan” olgulardan bahseder ve özellikle siyasî alanda “de facto”nun bir sonraki aşamasıdır. Her iki kavramın ve iki kavram arasındaki ilişkinin daha iyi anlaşılabilmesi için örnek verilmesi yerinde olacaktır:

Ermenistan tarafından 1990’lı yılların başında ele geçirilen Yukarı Karabağ, de facto bir devlet durumundadır, yani böyle bir devlet ve başında bir de “de facto” başkan bulunmaktadır. Diğer devletler ise bunu “de facto” tanımaktadırlar. Ancak bu devletin varlığı uluslararası arenada birkaç devlet dışında hukuken tanınmamaktadır. Birleşmiş Milletler de Yukarı Karabağ’ın varlığını hukuken tanımamaktadır. Bu durumda Yukarı Karabağ, hukuken, yani “de jure” bir devlet olma aşamasına geçememiştir.

Bu kavramlara başka bir örnek de Güney Osetya için verilebilir. Güney Osetya, 2000’li yılların sonlarına doğru Rus kuvvetlerinin de yardımıyla Gürcistan’dan ayrılmış ve “de facto” bir devlet olarak kurulmuştur. Ancak aynı Yukarı Karabağ’da olduğu gibi, Güney Osetya’nın varlığı da uluslararası arenada “hukuken” kabul edilmemektedir. Yani Güney Osetya da “de facto” bir devlet olmasına rağmen, “de jure” bir devlet hâline gelememiştir.

Son olarak belirtilmesinde fayda vardır ki, bu videoda her iki kavramın “uluslararası kamu hukukundaki” tanımları yapılmıştır. Etimolojik olarak anlamları değişmese de, söz konusu tanımların arasındaki hiyerarşi, ilişki ve her iki kavramın yorumlanması her devletin iç hukukunda farklılık gösterebilir. Aynı zamanda, bir ülkenin kendi iç hukukunun ticaret hukuku, fikrî mülkiyet hukuku ve benzeri farklı dallarında bile bu kavramlar farklı yorumlanabilir.