Devletlerin birbirleriyle olan ilişkilerinde başta olmak üzere askeri ve diplomatik kanallar tarafından da kullanılan terimlerden birisi de angajmandır. Terminolojide angajman kuralları olarak da isimlendirilen kavram, son yıllarda Türkiye başta olmak üzere komşularıyla sınır sorunları yaşayan birçok devlet tarafından daha sık şekilde kullanılmaktadır. Kavramın uluslararası ilişkiler süreci içerisinde ortaya konulması, uluslararası hukuk disiplininin katkıları sayesinde olmuştur. Devletlerin B.M. Antlaşması’nda kesin çizgilerle belirtilmiş olan kuvvet kullanma yasağı karşısında, kendi ulusal güvenliklerini nasıl sağlayacağı hususunun ortaya çıkması sonucunda, angajman kuralları uluslararası hukukun bir konusu haline gelmiştir.
Angajman kurallarının kelime anlamı; yükümlülük altına girme, taahhüt etme, toplumsal ve siyasal anlamda bir eylemin içerisinde bulunma olarak ifade edilir.[1] Literatürdeki anlamı ise bir ülkenin başka bir ülkenin hava sahasını ihlal etme ve ülke topraklarında oluşacak bir tehdit durumunda yapılacak askeri tepkinin şartlarını belirtmektedir.[2] Özellikle Türkiye özelinde değerlendirmek gerekirse; Haziran 2012 tarihinde Suriye Devleti tarafından Türk savaş uçağının düşürülmesi sonrasında Türkiye Cumhuriyeti, güney sınırındaki angajman kurallarını değiştirdiğini açıklamıştır.[3] Böylece, günümüze kadar devam etmekte olan Suriye’nin toprak bütünlüğü sorunu ve bu sorun temelinde birçok etnik ve mezhepsel temelli terör örgütlerinin ortaya çıkması, Türkiye açısından da angajman kuralları meselesini ortaya çıkarmıştır.
Angajman kurallarının ilk defa kullanılması, Kore Savaşı dönemine rastlamaktadır. ABD Genelkurmay’ının General McArhur’a ilettiği talimatlar, modern anlamda angajman kurallarının doğuşunu simgelemktedir. ABD, Kore Savaşı’nda Çin hava sahasınının ihlal edilmemesini ve Kuzey Kore’deki Suiho Barajı’nın yıkılmamasını angajman kuralları olarak belirlemişti.[4] Böylece angajman kuralları, askeri anlamda bir kısaltmalar sistemi olarak kullanılmaya başlanmıştır. Devletin yetkili organları tarafından çıkarılan bu kurallar, yapılacak operasyonlarda kullanılan direktiflerdir. Bu direktifler güç kullanımı konusunda devletin yetkilendirdiği silahlı kuvvetlere yapılacak operasyonların uluslararası hukuk açısından niteliğini belirtmektedir.[5]
Türkiye açısından 2012 yılında değişen Suriye sınırımız konusunda değişen angajman kuralları, Temmuz 2015 tarihinde IŞİD (Irak Şam İslam Devleti) isimli terör örgütünün Türkiye’nin sınırları ihlal eden eylemleri sonucunda tekrardan değiştirilmiştir. 2012 yılında Esad rejimi tarafından gerçekleştirilen sınır ihlallerinin, 2015 yılında IŞİD terör örgütü tarafından da gerçekleştirilmesi, Türkiye açısından angajman kurallarının değiştirilmesini zorunlu kılmıştır. Türkiye’nin güney-güneydoğu sınırına yönelik mevcut angajman kuralları, askerin sınırda IŞİD dahil tüm silahlı unsurlardan kaynaklanan tehditlere anında silahla karşılık vermesini, sınıra yaklaşan tüm silahlı unsurların tehdit olarak algılanmasını, Suriye askeri unsurları gibi IŞİD militanlarının da sınırı daha geçmeden sınıra yakın bölgede vurulabilmesini kapsamaktadır.[6]
Sonuç olarak angajman kuralları, bir devletin yapacağı operasyonlarda ve karşılacağı tehditlerde nasıl davranması gerektiğini belirleyen talimatlardır. Bu talimatların uluslararası hukuka uygun olması gerekmektedir. Bu gereklilik, B.M Antlaşmsı dışında Lahey ve Cenevre Sözleşmeleri’nde de belirtilmiştir.
Emre Erdemir
Marmara Üniversitesi
[1] N.N, (23 Temmuz 2015), 2012 yılında değiştirilen anjanman kuralları neleri kapsıyor, T24, 25 Temmuz 2015, http://t24.com.tr/haber/2012-yilinda-degistirilen-angajman-kurallari-neleri-kapsiyor,303829.
[2] Çandar, Cengiz, (27 Haziran 2012), Yeni ‘’anjanman kuralları’’; yani ‘’artan savaş ihtimali’’…, 25 Temmuz 2015, http://www.ilkehaber.com/yazi/yeni-angajman-kurallari-yani-artan-savas-ihtimali-4950.htm.
[3] Fırat, Hande, (15 Kasım 2012), Anjanman Kuralları, 25 Temmuz 2015, http://handefirat.blogspot.com.tr/2012/11/angajman-kurallari.html.
[4] Mumcu, Özgür, (27 Haziran 2012), Nedir bu anjanman meslesi, 25 Temmuz 2015, http://www.radikal.com.tr/yazarlar/ozgur_mumcu/nedir_bu_angajman_kurallari_meselesi-1092400.
[5] Pamuk, İsmail, (2012), Anjanman Kuralları: Tanımı, Kapsamı ve Uygulanmasına İlişkin Bir İnceleme, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk, Cilt:32, Sayı:2, 25 Temmuz 2015, http://www.journals.istanbul.edu.tr/iumhmohb/article/view/5000121272/5000111803.
[6] N.N, (4 Ekim 2012), Anjanman kuralları nedir?, Habertürk, 25 Temmuz 2015, http://www.haberturk.com/gundem/haber/782296-angajman-kurallari-nedir.
