ÖZET
Günümüzde her şeyin hızla değiştiği bu devirde örgütler ve şirketler meydana gelen bu değişikliklere ayak uydurma mecburiyetindedirler. Eğer bu değişime adapte olamazlar ise hedeflerini gerçekleştiremezler, amaçlarından saparlar ve yok olmaya başlarlar. Bu değişim sırasında yöneticilerden daha çok liderler ve liderlik kavramı ön plâna çıkmaktadır.
Bu çalışmanın amacı ideal lider yöneticiyi tanımlayabilmek, lider yöneticinin özelliklerini ve davranışlarını ortaya koyabilmektir. Bu amaca ulaşmak için yönetici, lider ve lider yönetici tanımlarına açıklık getirerek şirketlerde ve örgütlerdeki yöneticilerin sahip olmaları gereken lider yönetici davranışları belirlenmeye çalışılacaktır.
Liderlik vasfına sahip olan insanların bu konumda bulunmaların ve kitleleri etkileyebilmeleri belli başlı özellikler gerektirmektedir.
Bu çalışmada ulaşmak istediğimiz sonuç insanların liderlik içgüdüsü yanı sıra sahip olmaları gereken yetenekleri ve bu değerleri tamamlayacak bilgi birikimleri, deneyimleri ve eğitimleri gibi unsurların da destekleyici gereklilik olduğunu gösterebilmektir.
ANAHTAR KELİMELER: Lider, Yönetici Lider, Seçilmiş, Mücadele
1. GİRİŞ
Değişim, içerisinde bulunduğumuz zamanın en önemli gerçeklerinden birisidir. Her şeyin hızla geliştiği ve değiştiği bu devirde şirketler ve diğer örgütler de bu hızlı değişime ayak uydurmaya çalışmakta, ve ayakta kalma mücadelesi vermektedirler. Bu türlü bir değişime uyum sağlayabilmek hem oldukça zordur, hem maliyeti yüksektir, hem de iyi bir çalışma ile beraber plânlı bir yol izlemeyi gerektirir. Bunun yanı sıra bu değişime ayak uydurabilmek için günümüzde yöneticilikten daha çok lider yönetici kavramı öne çıkmaktadır.
Örgütlerde ve şirketlerde değişimin gerçekleştirilebilmesi için gerekli olan liderlik özellikleri, içerisinde bulunulan ortama, amaçlara ve kurum yapısına göre farklılıklar gösterebilir. Yine de liderlerin sahip olmaları gereken erdem, vizyon, merak, risk alma becerisi, almış oldukları iyi bir eğitim ve ekip çalışmasına olan inançları gibi belli başlı özellikleri bulunmalıdır. Yani kısaca, günümüzde durumsal liderlik denilen kavram geçerlidir.
2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE
Lider, önde yürüyerek birlikte seyahat ettiği kişilere yol gösteren kişidir. Tarihsel gelişim süreci içerisinde hemen hemen her çağda toplumların liderlere ihtiyaç duydukları ve bu liderlerin de tarihin önemli dönüm noktalarını oluşturacak kararlarla beraber toplumları etkiledikleri anlaşılmaktadır. Çünkü, insanların birikimlerini toplum haline getiren ve bu birikimleri toplum içerisinde dağıtanlar liderlerdir.
Liderlik her çağ içerisinde farklı özelliklere sahip olarak kendisini göstermektedir. Bu sebeple lider kavramı ve liderlik kavramı farklı şekillerde tanımlanmaktadır. Liderler, birbirlerine benzeyen insanlardan farklı özelliklere sahip olmaktadırlar. Bunlar, toplumda bazı zamanlar en akıllı, bazı zamanlar en güçlü, bazı zamanlar da en karizmatik kişiler olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımlamalar farklılık gösteriyor olsa da sonuç olarak liderler diğer kişilere göre farklı olan özellikleri sayesinde takip edilen bir konuma gelmişler ve ortak gereksinimleri uzlaştırmaya ve gerekli düzen ve istikrarı sağlamaya çalışmışlardır.
Diyebiliriz ki liderler diğer insanlardan farklılaşan özellikleri ile yönetici kişiler olarak içerisinde bulundukları toplum tarafından takip ve tercih edilmişlerdir.
Liderliğin tek bir tanımı olmamakla beraber en basit haliyle insanları belli bir hedef ve amaç etrafında toplayan, öncü kişi olarak tanımlayabilmekteyiz.
3. KURAMSAL ÇERÇEVE
Literatürde liderlik kavramı ile ilgili olarak pek çok tanım yapılmış olmakla beraber, yaygın olarak genel kabul görmüş bir tanım veya tek bir tanım bulunmamaktadır.
Nizamü’l-mülk, Sultan Melikşah’ın tavsiyesi ile ele aldığı Siyasetname adlı eserinde, meliklerin, emirlerin, vezirlerin, kadıların ve hatipler gibi benzeri idarecilerin siyaset, ahlak ve davranışlarını tanzim etmiştir (Nizamü’l-mülk, 1981).
‘Kudatgu Bilig’ adlı eserinde liderliği işleyen Yusuf Has Hacib’e göre lider; iyiliği karşılıksız bırakmayan ve insanların en iyisi olan kişidir. Cömertlikte, yardımda ve adalette insanlar içerisinde seçilmiş olan kişidir. İnsanlara en faydalı ve rahmetli olandır. Yusuf Has Hacib’e göre lider insanların sevinçleri uğruna, kendi canını feda eden, hayâ sahibi ve işine içten bağlı olandır (Yusuf Has Hacib, 1985).
Farabi’ye göre lider, organları mükemmel ve sağlıklı olandır. Uyanık ve zekidir, cömerttir, adaletlidir ve adalet ehlini sever. Lider doğrudur ve doğru kişileri sever, korkak değildir, iradesinde zaaf yoktur. Lider, eğitim ve öğretime düşkün olmalıdır, yeme, içme ve cinselliğe düşkün olmamalıdır. Hatip olmalı, ikna edici kuvvete sahip olmalıdır, sağlam bir hafızaya sahip olmalıdır, zeki ve kolay anlayabilen biri olmalıdır (Bayraklı, 1983).
Atilla’ya göre lider; bağlılık, cesaret, arzu, duygusal güç, fiziksel güç, sezgi kararlılık, tahmin, zamanlama, rekabetçilik, özgüven, sorumluluk, inanırlılık, ısrarcılık (hırs), güvenirlilik özelliklerine sahip olmalıdır (Wess, 1993).
Liderlik tanımına baktığımız zaman bazı amaçları başarabilmek yolunda diğer kişileri etkileyebilmek şeklinde düşünebiliriz.
Kanuni Sultan Süleyman’ın veziri Lütfi Paşa devlet yöneticilere verdiği öğütte liderden davranışlarını şu şekilde özetlemiştir; Lider İş ehline verilmeli, adama göre değil, işe göre adam tayin edilmelidir. Hiçbir devlet adamı soruşturma ve araştırma yapılmadan görevden alınmamalıdır. Devleti idare edenler halkla ilişkiyi kesmemelidir, ilim ehlini sevmeli, adaleti elden bırakmamalıdır. Lider sır saklamasını bilmeli, fakir fukarayı gözetmelidir (Lütfi Paşa,1982).
Bir başka görüşe göre göre liderlik, liderin istediği şeyleri yaptırmak için, başka kişileri etkileme süreci olarak da düşünülebilir. Bu düşünceye göre lider zorunlu olan beklentilerle ilgili olarak belirsizlikleri azaltan ve performans için engelleri kaldıran kişi olarak düşünülebilmektedir.
Düşünce olarak liderlik kavramı; yönlendirme, etrafındaki kişilere pozitif enerji yaymak, onları yönlendirmek ve bu kişilerin de liderin vizyonuna gönüllü bir şekilde bağlanma süreci olarak tanımlayabiliriz.
Liderlik kavramı ile ilgili olarak tanımlara baktığımız zaman ortak nokta, kişilerin gönüllülüğünün sağlanabilmesi için güdülenmeleri, amaçlara ulaşabilmek için cesaretlendirilmeleri, hedefe yönlendirilebilmeleri, bu kişilerin yeteneklerinin ve yaratıcı yönlerinin ortaya çıkartılabilmesi ve uygulamaya geçilmesi yatmaktadır. Etkin olan bir lidere baktığımız zaman esas olarak organizasyonun sahip olması gereken misyonu tanımlamak ve ortaya çıkarmak bulunmaktadır. Bu bağlamda da liderler bulundukları grubun, şirketin veya örgütün vizyonunu, önceliklerini, hedeflerini ve standartlarını tespit eder ve bunların bozulmaması için gerekli önlemleri almakla beraber uzlaşmayı da sağlarlar.
4. LİDERLİĞE TÜRKİYE’DE VE DÜNYA’DA GENEL BAKIŞ
Liderlik sözcüğü Latin “lira” kelimesinden gelir. Lira, saban izi anlamına gelmektedir. Bu mecazi ifadeye göre liderlik, kendi kendini örgütleme ya da öğrenmenin meydana gelebileceği şartların yaratılmasıdır (Hurst, 2000).
Lider, grup üyelerinin potansiyel güçlerini amaç etrafında faaliyete dönüştüren kimsedir (Eren, 2003).
Liderlik, çok çalışkan olmak demektir (Kaya, 2002).
‘’Liderlik genellikle bir süreç bir de özellik açısından tanımlanmaktadır. Süreç açısından liderlik; örgüt üyelerinin faaliyetlerini örgüt amaçları doğrultusunda yönlendirerek düzenleyen kişidir. Özellik olarak liderlik ise, grup üyelerini başarılı bir biçimde etkileyebilecek karakteristik özelliklere sahip olmasıdır’’ (Özkalp ve Kırel, 2004).
Liderliğin tanımlanmasının güç olması, liderlik olgusunun hem çok yönlü hem de zengin bir kavram olmasından kaynaklanmaktadır. Bu konudaki tanımlardan bazılarını şu şekilde sıralayabilmek de mümkündür;
– Liderlik, astlara ilham verme, grup hedeflerini oluşturma ve bunlara ulaşma ve grubun bağlılığını koruma gibi çok sayıda farklı işlevin bir araya gelmesidir.
– Liderlik, iletişim sürecinin yaşandığı bir ortamda, önceden belirlenmiş hedeflere ulaşmak üzere yönlendirilmiş kişiler arası etkileşim sürecidir.
– Liderlik, şiddet kullanımı ya da tehdit olmaksızın, bir bireyin diğerlerinin davranışlarını etkilediği sosyal bir işlemdir.
– Liderlik, kendini çalıştığı işe büyük bir tutkuyla adamaktır. Üst düzey iletişim, insan ilişkileri ve karmaşık konuları basite indirgeme yeteneklerine sahip olmaktır. Etrafına pozitif enerji yayabilmektir (Kaya, 2002).
– Liderlik insanları belirlenmiş hedefler yönünde çaba göstermeye ikna etme yeteneğidir (Davis, 1988).
– Liderlik, bir grup insanı belirli amaçlar etrafında toplayabilme ve bu amaçları gerçekleştirmek için onları harekete geçirme bilgi ve yeteneklerinin toplamıdır (Eren, 2003:).
– Liderlik, belirli şartlar altında, belirli kişisel ve grup amaçlarını gerçekleştirmek üzere, bir kimsenin başkalarının faaliyetlerini etkilemesi ve yönlendirmesi süreci olarak tanımlanabilir (Koçel, 2003).
– Lider mensup olduğu grubun amaçlarını belirleyen ve bu amaçların gerçekleşmesinde gruba en etkili biçimde yön verebilen kişidir (Dereli, 1976).
– Liderlik, diğer insanların göremediğini görmek ya da hissedemediğini hissetmektir. Liderlik bir vizyon sahibi olmak ve bu vizyona erişmek için gereken değişimi yaratacak stratejiler geliştirmek demektir (Kaya, 2002).
– Liderlik; insanları değişim ve gelişim için ikna etme becerisidir (Aytürk, 2007).
Liderlerin sahip oldukları niteliklerinin ve davranışlarının bazıları doğuştan gelmekte, bazıları ise öğrenme yolu ile kazanılmaktadır. Burada önemli olan bazı davranışların değiştirilebilir olup olmamalarıdır. Sonuçta davranış insan doğasının bir ürünü olarak ortaya çıkmaktadır. Belirli bir duruma cevap verebilmek için bu davranışlar geçici olarak değişebilir. Fakat davranışlarda kalıcı bir değişim ortaya çıkması zor olmaktadır. Liderlerin yönetim tarzlarını oluşturan faktörler doğuştan gelen ve daha sonra öğrenilerek kazanılanlar olmak üzere genel olarak iki başlık altında ele alınabilir.
Doğuştan gelen özellikler kişilik ve ihtiyaç kalıpları, daha sonradan öğrenilenler ise güç temelleri, çatışmaları ele alabilme, kişisel değerler ve örgütsel davranışlar üzerindeki etkileri olarak sayılabilirler.
5. LİDERLERİN SAHİP OLMALARI GEREKEN UNSURLAR VE ÖZELLİKLER
Günümüzde kurumlar, şirketler ve diğer örgütler sahip oldukları ürünlerinden daha çok liderleriyle rekabet içerisine girmektedirler. Bu şekilde daha iyi olan liderler, daha iyi işgörenleri ortaya çıkartmakta ve bu da daha iyi ürün ve hizmetlerin geliştirilmesini sağlamaktadır. Bir kurum, şirket veya örgüt içerisinde sermaye ve fiziksel imkânlara ihtiyaç duyulduğu kadar, liderlere de ihtiyaç duyulmaktadır. Liderlerin sahip olmaları gereken ortak özellikler şu şekilde sıralanabilir:
– Kapsamlı bir eğitim sahibi,
– Sınırsız bir merak,
– Sınırsız bir coşku ve heyecan,
– Her durum ve koşula hazırlıklı olma,
– Erdem sahibi,
– Geniş vizyon sahibi,
– İrdelenmiş risk almaya yatkınlık,
– Mükemmelliğe adanmışlık,
– İnsanlara ve takım anlayışına dair bir inanç,
– Kısa vadeli hedeflerden ziyade uzun vadeli hedeflere yönelme,
– Soğukkanlılık ve
– Sezi gücü’dür.
Günümüzde liderlik, örgütler, kurumlar ve şirketlerde amaç ve hedeflere ulaşabilmek için temel kavramlardan birisi haline gelmiştir. Liderlerin etraflarına sunmuş oldukları katkılar bakımından günümüzde belli başlı özelliklere sahip olmaları gerekmektedir. Bu özellikleri şu şekilde özetleyebiliriz;
– Lider yol gösterici ve yönlendirici olmalıdır.
– Lider motive edici olmalıdır.
– Lider çalışanların performansını yönetebilmelidir.
– Lider örgütsel bir kültür yaratmalı ve bunu geliştirmelidir.
– Lider esnek bir örgüt yapısı kurmalı ve bunu geliştirmelidir.
– Lider ekip çalışmasına önem vermelidir.
– Lider çalışanların iş ve özel yaşamlarını dengede tutmalıdır.
– Grup üyelerini iyi tanımalı ve güvenmelidir.
– Doğru ve hızlı karar almalıdır.
– Demokratik olmalı, grup üyelerinin kararlara katılımını sağlamalıdır.
– Umutsuzluğa kapılmamalı çevresine sürekli güven vererek, morali yüksek tutmalıdır.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Liderler değişen zaman içerisinde her zaman var olmuşlardır ve olacaklardır. Örgütlerin, kurumların ve şirketlerin daima bir lider’e ihtiyaçları olacak, onları hedeflerine sürüyecek bir takipçinin peşinden gideceklerdir.
Liderler ve liderlik konumuna sahip olan insanlar, hem doğuştan getirdikleri kalıtımsal ve fiziksel özellikleri ile hem de hayat içerisinde edinmiş oldukları bilgi, beceri, eğitim ve benzeri özellikleri ile bu konuda daha da ön plâna çıkacak ve kendilerini geliştirmekle beraber, liderliğini yapmış oldukları kesimi de kendileriyle beraber daha ileriye götüreceklerdir.
Yapmış olduğumuz çalışmada liderlerin sahip oldukları ve olmaları gereken özellikleri bir arada görüyoruz. Ancak, sadece doğuştan gelen özellikler de bu kişilerin lider olması için yeterli olmamakla beraber, her konuda kendilerini geliştirmeleri, gerekli beşeri özelliklerin yanı sıra, içerisinde bulunulan çağa ayak uyduracak şekilde gerekli eğitimleri almalarının da tartışılmaz bir gereksinim olarak görülmesi gerektiği sonucuna ulaşabiliriz.
Yazan:
Yılmaz KULAKLI
KAYNAKLAR
Aytürk, Nihat (2007). Yönetim Sanatı, 5. Baskı, Nobel Yayınları, Ankara.
Bayraklı, B.(1993). Farabi’de Devlet Felsefesi, Doğuş Yayınevi, İstanbul, 1993.
Davis, Keith (1988). İşletmede İnsan Davranışı: Örgütsel Davranış, (Çev. Kemal Tosun vd.), 3.Baskı, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi İşletme İktisadı Enstitüsü Yayınları, İstanbul.
Dereli, Toker (1976). Organizasyonlarda Davranış, 1. Cilt, İstanbul Üniversitesi.
Eren, Erol (2003). Yönetim ve Organizasyon, 6. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul.
Hacip, Yusuf Has (1985). Kutadgu Bilig (Çev. R. Rahmeti Arat). TTK Yayınları, Ankara, 1985.
Hurst, David K.(2000). Kriz ve Yenilenme, (Çev. Ela Güldemir), Alfa Yayınları, İstanbul.
Kaya, Çetin (2002). Liderler: Liderliğe Giden Yollar, Beta Yayınları, İstanbul.
Koçel, Tamer (2003). İşletme Yöneticiliği, 9. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul.
Lütfi Paşa (1982). Asafname, Kültür Ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Nizam-ül Mülk (1981). Siyasetname (Çev. N.Bayburtlugil). Dergah Yayınları, İstanbul, 1988.
Özkalp, Enver, Çiğdem Kırel (2004). Örgütsel Davranış, 2. Baskı, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir.
Wess, R.(1993). Atila’nın Liderlik Sırları (Çev. Y. Eren). İlgi Yayıncılık, İstanbul, 1993.
